چهار. تعريف برخى اصطلاحات حديثى از نگاه سيّد

كاربرد اصطلاح‏هايى كه به حالت‏هاى گوناگون سند يا متن حديث، اشاره دارند، گر چه فراوان نيست؛ ولى نبايد آن را ناديده انگاشت. در زير برخى اصطلاح‏هاى حديثى را كه در نگاشته‏هاى سيد به كار رفته است، بر مى‏رسيم:

- صحيح‏

ابن طاووس، در نگاشته‏هاى خود، گاه حديثى را «صحيح» ناميده و يا از صحّت برخى احاديث، سخن گفته است. در نمونه‏اى دو حديث را كه به يك رخداد اشاره دارند، ولى ظاهراً با يكديگر ناهمگون مى‏نمايند، صحيح مى‏خواند و سپس تلاش مى‏كند تا ميان آن دو، سازگارى ايجاد كند.^۱ صحيح را در اين جا مى‏توان به معناى «قابل قبول» يا «معتبر» گرفت.
در جايى ديگر، سخن شيخ صدوق در آغاز كتاب من لايحضره الفقيه را به معناى آن مى‏داند كه شيخ، «صحّت» احاديث كتابش را ضمانت كرده است.^۲صحّت در اين جا از نگاه سيّد، قاعدتاً بايد مفهوم مهمى را در خود داشته باشد و آن، ثبوت و درستى انتساب به معصوم عليه السلام است.
در جايى ديگر نيز مى‏گويد:
روى فى صحّة هذا المعنى عن النبىّ صلى اللّه عليه و آله بإسناده تسعة أحاديث.^۳
مفهوم صدور از معصوم در اين عبارت به روشنى ديده مى‏شود. سيّد در چندين جا براى اعتباربخشى به روايتى كه از نگاشته‏اى نقل مى‏كند، يادآور مى‏شود كه نويسنده آن كتاب، «صحّت» آنچه را در آن كتاب آورده، بر عهده گرفته است.^۴ البته بايد توجّه داشت كه صحّت در باره دو دسته از احاديث مى‏تواند به كار رود:
- دسته‏اى كه به گستره اعمال و عبادات، ارتباط دارند و به اصطلاح، از عمل شرعى سخن مى‏گويند؛
- دسته‏اى كه به تاريخ يا اعتقادها و باورها مى‏پردازند.
صحّت دسته اوّل بدان معناست كه اين روايات آن اندازه اعتبار و حجيّت دارند كه پشتوانه عمل و دليل انجام آن كار، قرار گيرد. براى نمونه، سيّد از سخن امام عسكرى عليه السلام در باره كتاب «ابن خانبه» كه فرمود: «صحيح فاعملوا به»،^۵همين نكته را برداشت كرده است.^۶
امّا صحّت دسته دوم، بدان معناست كه به درون‏مايه آن روايات مى‏توان باور داشت و آن را چونان انديشه‏اى شرعى، مى‏توان به دين نسبت داد. همان گونه كه سيّد در باره كتاب المعرفة، نوشته ابراهيم بن محمّد ثقفى مى‏گويد:
ضَمِنَ [أى: إبراهيم بن محمّد] صحّة ما فيه.^۷
و مى‏دانيم كه المعرفة ى ثقفى، كتابى فقهى يا مربوط به اعمال و عبادات نبود؛ بلكه در آن از مناقب اهل بيت عليهم السلام و زشتى‏هاى دشمنان آنان، سخن به ميان آمده بود.^۸
بنا بر آنچه گذشت، صحيح، در كاربرد سيّد، به معناى روايت يا سخنى است كه انتساب آن به گوينده‏اش، پذيرفته شده است و همچنين، مضمون آن نيز معتبر است و مى‏توان آن را انديشه‏اى دينى دانست يا چونان آموزه‏اى دينى، بدان عمل كرد.^۹
از همين جا مى‏توان معناى كاربرد اين مفهوم به گونه منفى را نيز دريافت. تا آن جا كه جستجو كرده‏ايم، سيّد، دستِ كم در دو جا مفهوم صحيح را به گونه منفى به كار برده است. يكى در باره حديث پيامبر اكرم: «أصحابى كالنجوم»^۱۰است. به باور سيّد، پذيرش اين حديث، به معناى آن است كه بپذيريم صحابيان يا همه گمراه‏اند يا همگى سزاوار كشته شدن؛ زيرا روشن است كه برخى از صحابيان، برخى ديگر را كافر شمرده و به جنگ با يكديگر برخاسته‏اند و به گم‏راهى برخى ديگر، گواهى داده‏اند.