107
اندیشه شناسی محدّثان حلّه

شش. مستندات سيّد در توثيق و تضعيف راويان و تحليل آن‏

سيّد، در لا به لاى نگاشته‏هاى خود، معمولاً آن گاه كه روايتى را از كتاب يك راوى بر مى‏گيرد، به نكته‏هايى در باره شخصيت حديثى وى نيز اشاره مى‏كند. گاه در باره ديگر راويان نيز اين روش را در پيش گرفته است.
در نگاهى كلّى، مى‏توان گفت: در ديدگاه سيّد در باره راويان، نكته‏هاى زير برجسته مى‏نمايد:
۱. سيّد در ارزيابى شخصيت راويان، تقريباً در همه موارد، به ديدگاه‏هاى نجاشى و شيخ طوسى رحمه اللّه توجّه مى‏كرده است. در سخن روشن‏تر، بايد گفت: به طور معمول سيّد هر گاه ديدگاه يكى از اين دو تن را يادآور مى‏شود، با آنها مخالفت نمى‏كند.
۲. در باره چند راوى، ديدگاه سيّد - كه با به كار بردن عبارت‏هايى چون «رحمه اللَّه» و «رضوان اللَّه عليه» يا تأكيد بر فضل يا وثاقت راوى به دست مى‏آيد - لااقل با ديدگاه نجاشى يا مشهور رجاليان شيعى، ناسازگار است. اين راويان، عبارت اند از: مفضّل بن عمر، محمّد بن جمهور عمّى، ابوالمفضّل شيبانى و محمّد بن سنان.۱ امّا چرا سيّد درباره اين راويان، چنان عبارت را به كار مى‏برد؟
مى‏دانيم كه دانشورى چون سيّد، در نگاشته‏هاى خود، هيچ گاه براى راويان و حتّى دانشوران بزرگ سنّى مذهب، عبارت «رَحِمَهُ اللَّه» را به كار نبرده است. از اين رو، بسيار دور مى‏نمايد كه سيّد هم سخن نجاشى در باره مفضّل را بپذيرد و هم در باره وى، اين گونه سخن بگويد. به هر روى، «رحمه اللَّه» گفتن، دست كم در عرف دانشوران شيعى، براى كسانى به كار مى‏رفته است كه به

1.براى ديدگاه سيّد در باره اين چهار تن ر. ك: الإقبال، ص ۳۹۱ و فلاح السائل، ص ۲۶۸ در باره مفضّل؛ الإقبال، ص ۸۱۳ و فلاح السائل، ص ۲۵۶ در باره شيبانى. سيّد براى اين دو تن ترحّم و ترضّى به‏كار مى‏برد. فرج المهموم، ص ۹۶ در باره محمّد بن جمهور و الإقبال، ص ۲۶۵ و فلاح السائل، ص ۱۲ در باره محمّد بن سنان. سيّد آشكارا به وثاقت و بزرگى منزلت وى باور داشته است و اين نكته را از مفيد نيز گزارش كرده است. براى ديدگاه منفى نجاشى يا رجاليان ديگر در باره اين چند تن، به ترتيب ر. ك: رجال النجاشى، ص ۴۱۶، ش ۱۱۱۲ (مفضل): «فاسد المذهب مضطرب الرواية...»؛ ص ۳۳۷، ش ۹۰۱ (ابن جمهور): «ضعيف فى الحديث فاسد المذهب»؛ الفهرست، طوسى، ص ۲۱۶، ش ۶۱۰ (شيبانى): «ضعّفه جماعة من أصحابنا؛ رجال ابن الغضائرى، ص ۹۹، ش ۱۴۹ (همو): «وضّاع كثير المناكير...».


اندیشه شناسی محدّثان حلّه
106

پنج. ديدگاه سيّد در باره ترحّم معصوم‏۱

يكى از ياران امام جواد عليه السلام نامه‏اى به آن حضرت مى‏نويسد و از ايشان در باره دو موضوعى كه ذهن وى را به خود مشغول كرده است، راه‏نمايى مى‏طلبد. امام در نامه‏اى خطاب به وى، عبارت «يَرحَمَك اللَّه!» را به كار مى‏برد و در ضمن، او را به استخاره، به گونه‏اى خاص، امر مى‏كند. به باور سيّد، اين حديث، نشانگر ارجمندى آن راوى نزد امام عليه السلام است؛ زيرا:
۱. آموزش استخاره صد و يك مرتبه،۲ كه سيّد، آن را از بهترين گونه‏هاى استخاره دانسته است، نشان مى‏دهد كه راوى به آن اندازه نزد امام عليه السلام گرامى بوده است كه شايستگىِ آگاهى يافتن از چنين استخاره‏اى را داشته است.
۲. از آن جا كه اين گونه از استخاره، تنها در روايات رسيده از امامان عليهم السلام مطرح شده، مى‏توان برداشت كرد كه راوى، از شيعيان نيز بوده است.
۳. از دعاى امام به او و رحمت خواستن از خدا براى راوى، مى‏توان به شايستگى وى پى برد.۳
آنچه اكنون مهم است، آن كه سيّد، از ترحّم (رحمت خواستن) امام بر راوى، درستكارى و نيكْ‏اعتقادى راوى را نتيجه گرفته است؛ هر چند ديگر نشانه‏هاى آمده در اين حديث نيز در رسيدن او به اين نتيجه، بى اثر نبوده است. به سخن روشن‏تر، سيّد كه براى شناخت شخصيت راويان، از قرائن متنى فراز آمده در احاديث نيز بسيار بهره مى‏گيرد، آن گاه كه ترحّم امام را در كنار ديگر نشانه‏ها مى‏نهد، وثاقت يا دستِ كم ستوده بودن راوى را از آن، نتيجه مى‏گيرد.۴

1.تَرَحُّم و ترضِّى بر كسى، به ترتيب به معناى «رحمه اللَّه» و «رضى اللَّه عنه» گفتن است. در باره اين كه آيا ترحّم يا ترضّى امام يا كسى از بزرگان، بيانگر ستوده بودن يا وثاقت راوى است يا نه، در ميان دانشوران اختلاف است. براى آگاهى از برخى ديدگاه‏ها، ر. ك: تعليقة على منهج المقال، وحيد بهبهانى، ص ۱۳۸؛ فوائد الوحيد، ص ۵۳؛ الفوائد الرجاليّة، ص ۱۱۳؛ نهاية الدراية، ص ۴۲۲؛ معجم رجال الحديث، ج ۱، ص ۷۴.

2.براى آشنايى با اين استخاره، ر. ك: فتح الأبواب، ص ۲۴۸ - ۲۳۱.

3.فتح الأبواب، ص ۱۴۴ - ۱۴۵.

4.راوى‏اى كه با امام جواد عليه السلام نامه نگارى داشته، على بن اسباط است و مى‏دانيم كه وى در بخشى از عمر خود، فطحى مذهب بوده است (رجال النجاشى، ص ۲۵۲، ش ۶۶۳)؛ امّا در باره اين كه آيا وى از اين مذهب دست كشيده و به راه حق در آمده يا نه، اختلاف است. آية اللَّه خويى، اين نكته را كه ترحّم امام بر وى نشانگر بازگشت وى به مذهب حق باشد، دور ندانسته است (معجم رجال الحديث، ج ۱۲، ص ۲۸۶) .

  • نام منبع :
    اندیشه شناسی محدّثان حلّه
    سایر پدیدآورندگان :
    امین حسین پوری
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 4720
صفحه از 375
پرینت  ارسال به