فصل ششم : نگاه اخباريان به تعارض اخبار

معناي تعارض

تعارض در لغت به معناي «مقابله» آمده است: عارضتِ الکتاب بالکتاب؛ يعني: اين کتاب با آن کتاب مقابله کرد، تعارض البيّنات يعني يکي از دو بيّنه، متعرّض و مانع نفوذ بيّنه ديگر شد. ^۱
در اصطلاح نيز اگر دو شيء در مرحله جَعل و انشا و عالم ثبوت تنافي داشته باشند، به آن تعارض گفته مي‌شود، و چنانچه تنافي دو شيء، در مرحله اثبات و فعليت و مقام امتثال بوده باشد، به آن تزاحم مي‌گويند. در تعارض، براي مولاي حکيم ممکن نيست كه دو حکم متنافي را جَعل کند؛ ولي در تزاحم، جعل دو حکم براي مولا امتناعي ندارد؛ ليکن مکلّف قدرت بر امتثال هر دو را ندارد.
تعارض با تزاحم در عدم امکان اجتماع دو حکم، اشتراک دارند. منتهاي امتناع در تعارض از جهت اجتماع ضدّين يا نقيضين در مقام انشاست؛ ولي در تزاحم، امتناع از جهت امتثال و قدرت نداشتن مکلّف بر انجام دادن هر دو است، در حالي كه در مقام ثبوت، هر دو انشا و جعل شده‌اند، مانند نجات دادن غريق در زمين غصبي که از يک طرف، نجات غريق، واجب، و از طرف ديگر، وارد شدن در زمين غصبي، حرام است، كه بايد ديد عقلاً کدام رجحان دارد، همان را امتثال کرد. ^۲ تعارض در ادلّه