(فَلاَ تَقُل لَّهـُمَآ أُفّ).^۱ وقتي اُف گفتن ـ که کمترين بي‌احترامي است ـ به پدر و مادر جايز نباشد، زدن آنان سزاوارتر به عدم جواز است. ^۲به اين مفهوم موافق، فحواي خطاب و لحن خطاب ـ يعني معنا و مفهوم خطاب ـ ، ^۳ قياس جَلي و قياس به طريق اولي ^۴ نيز گفته شده است. بحثي که در اين جا هست، اين است که تعدّي حکم از منطوق به محلّ ديگر، آيا از لفظ استفاده مي‌شود و يا نوعي قياس است؟ چنانچه از لفظ استفاده شود، به اتّفاق مجتهدان و اخباريان حجّيت دارد.
شيخ حرّ عاملي معتقد است که قياس اولويت، اگر از خود لفظ استفاده شود، حجّيت دارد و داخل در مفهوم کلام خداوند و پيامبر صلي الله عليه و آله و ائمّه عليهم السلام مي‌شود ـ چنان كه حرمت ضرب (زدن) پدر و مادر در آيه (فَلاَ تَقُل لَّهـُمَآ أُفّ) داخل در مدلول آيه و از لفظ استفاده مي‌شود ـ ، و اگر از خود لفظ استفاده نشود، دليل آن ظنّي و فاقد اعتبار خواهد بود.
سيّد نعمة الله جزايري هم مانند شيخ حرّ عاملي، تعدّي از محلّ نطق (مورد منطوق) را جايز نمي‌داند؛ ولي تعدّي در اين آيه شريف را مي‌پذيرد و مي‌گويد: عرب از اين کلام، تمام انواع اذيّت و آزار را استفاده مي‌کند و ضرب (زدن)، داخل مفهوم و معناي عرفي اين کلام است، چنان كه محقّق ^۵ از اين کلام، همين را فهميده است و اين قياس نيست. ^۶
بيشتر مجتهدان مي‌گويند اين اولويت از لفظ استفاده مي‌شود؛ ولي مشهور اخباريان و بعضي از مجتهدان بر اين عقيده ‌اند که اين، نوعي قياس است و از لفظ استفاده نمي‌شود. آنان که گفته‌اند از لفظ استفاده مي‌شود، دو دسته شده‌اند:
دسته اوّل مانند فاضل مقداد و ابن ابي جمهور گفته‌اند: در حکم منصوص، قاعده‌اي است که روايات بر حجّيت آن دلالت دارد مانند فرموده امام صادق عليه السلام: «إنّما

ولي مجتهدان در مفهوم داشتن وصف، اختلاف نظر دارند: عدّه‌اي از آنان مانند سيّد مرتضي ^۱ و محقّق حلّي ^۲ و به نقلي علاّمه حلّي ^۳ و وحيد بهبهاني ^۴ بر اين عقيده‌اند كه صفت، مفهوم ندارد و جماعتي ديگر مانند شيخ مفيد، ^۵شيخ طوسي، ^۶ و شهيد اوّل ^۷ و سيّد عبد الله شبّر ^۸ قائل اند كه صفت، مفهوم دارد.
پس مشهور اخباريان براي وصف قائل به مفهوم نيستند، و مجتهدان در داشتن مفهوم براي وصف اختلاف دارند. در ساير مفاهيم ديگر هم کسي از اخباريان به حجّيت آنها قائل نشده و مجتهدان هم بر مفهوم داشتن آنها اتّفاق ندارند؛ بلکه اختلاف نظر دارند.
نتيجه اين که تمام اخباريان به عدم حجّيت مفهوم مخالف، قائل نشده‌اند؛ بلکه در مفهوم شرط و وصف اختلاف نظر دارند. همچنين تمام مجتهدان به مفهوم مخالف داشتن، قائل نشده‌اند و حتّي برخي در شرط ـ که از قوي‌ترين آنهاست ـ گفته‌اند كه شرط، مفهوم ندارد و يا مانند شيخ طوسي ^۹ در داشتن آن اشکال کرده است. از اين رو تفاوتي که شيخ حرّ عاملي بين اخباريان و مجتهدان در مفهوم مخالف داشتن و نداشتن آن ذکر کرده، صحيح نيست.

تعريف مفهوم موافق

قسم دوم، اين است كه از نظر حکم و نفي و اثبات، متّحد باشند؛ بلکه از جهت مناسبت و اقتضا، بر منطوق، اولويت و اشدّيت داشته باشد، مانند اين سخن خداوند: