الله جزايري) با اين که اخباري هستند، ^۱قائل به حجّيت مفهوم شرط شده‌اند، و با محقّق حلّي ^۲ و علّامه حلّي ^۳و شهيد اوّل ^۴و برخي ديگر از مجتهدان، ^۵موافقت کرده‌اند.
در مقابل، عدّه‌اي از اخباريان (مانند: شيخ حرّ عاملي، ^۶ فاضل توني ^۷و محدّث جزايري)، ^۸ و پاره‌اي از مجتهدان (مانند: سيّد مرتضي ^۹ و به نقلي ابن براج ^۱۰ و ابن زهرة)، منکر مفهوم شرط شده‌اند و معتقدند كه انتفا و نبود شرط، دلالت بر انتفاي مشروط و حکم ندارد؛ بلکه از نظر نفي و اثبات نسبت به مشروط ساکت است، مگر آن ‌که قرينه‌اي همانند اين گفته امام صادق عليه السلام كه: «إذا کان الماء قدر کرّ لم ينجّسه شيء» داشته باشيم. ^۱۱
شيخ حرّ عاملي مي‌گويد:
مفهوم شرط، از قوي‌ترين مفهومات است. در صورتي که بدانيم متکلّم، قصد مفهوم کرده و قرينه‌اي وجود داشته باشد، آن مفهوم حجّيت دارد، و در جايي که چنين علمي پيدا نکنيم که قصد مفهوم شده و يا نشده، شرط، مفهوم ندارد. ما در قرآن بيش از يکصد و بيست و پنج مورد پيدا کرديم که مفهوم شرط اعتبار ندارد، و در غير قرآن، هزاران مورد داريم که از شرط، مفهوم اراده نشده است. در اين صورت چگونه بدون قرينه مي‌توانيم بگوييم متکلّم از شرط، قصد مفهوم کرده است؟ در

اخباريان و عدم حجّيت مفهوم مخالف

آيا اخباريان قائل‌اند كه مفهوم مخالف، با تمام اقسام آن (از شرط، صفت، لقب، غايت، عدد، حصر و... که آمدي ^۱و علّامه ^۲عدد و اقسام آن را به ده قسم رسانده‌اند)، حجّيت دارد؟ يا حجّيت ندارد؟ و يا قائل به تفصيل شده‌اند؟ و همين طور نظر مجتهدان در اين باره چيست؟
شيخ حرّ عاملي، يکي از فرق‌هاي اخباريان و مجتهدان را در اين قرار داده كه اخباريان، منکر حجّيت مفهوم مخالف هستند؛ ولي مجتهدان، تمام اقسام آن را حجّت مي‌دانند. ^۳حال بايد ديد كه آيا چنين حرفي صحيح است؟
در جواب گفته مي‌شود كه اين سخن، دو قسمت دارد:
۱. اخباريان، مطلق مفاهيم را حجّت نمي‌دانند؛ ۲. مجتهدان، حجّت مي‌دانند.
امّا حرف اوّل ايشان در غير مفهوم شرط و وصف، حرف صحيحي است و اخباريان، مفاهيم را به استثناي مفهوم شرط و وصفْ حجّت نمي‌دانند؛ ولي در مفهوم شرط و وصفْ اختلاف دارند و حرف ايشان صحيح نيست.
امّا در باره سخن دوم بايد گفت: اين طور نيست که تمام مجتهدان، مفاهيم را حجّت بدانند؛ بلکه آنان هم در حجّيت و عدم حجّيت مفاهيم حتّي نسبت به مفهوم شرط، اختلاف نظر دارند و براي روشن شدن مطلب، مقداري از کلمات و نظريات مجتهدان و اخباريان را در مفهوم شرط و وصف، بيان مي‌کنيم.
مفهوم شرط: اگر حکمي، معلّق بر شرط شد، آيا معناي شرط، انتفاي مشروط به انتفاي شرط است؟ و يا ممکن است وقتي شرط منتفي شود، مشروط باقي بماند؟ اين مسئله، مورد اختلاف و نزاع واقع شده است. بعضي از فقها (مانند: محمّد امين استرآبادي، ^۴ شيخ حسين کرکي، ^۵ علّامه مجلسي، ^۶شيخ يوسف بحراني و سيّد نعمة