عدول کرده و گفته: «منطوق، آن معنايي است که لفظ به صراحت اوّليه بر آن دلالت دارد، ^۱آمُدي نيز قيد «قطعاً» را به آن اضافه کرده و گفته: «منطوق، آن چيزي است که از دلالت لفظ، قطعاً در محل نطق استفاده مي‌شود»؛ ^۲ ولي مفهوم، آن معنايي است که از لفظ در غير محل نطق استفاده مي‌شود. ^۳ يعني از دلالت التزامي لفظ استفاده مي‌شود و براي توضيح بيشتر مي‌گوييم: منطوق، يا صريح است ـ که همان دلالت مطابقي و تضمّني است ـ يا غير صريح ـ که دلالت التزامي است ـ . ^۴و اين لازم در دلالت التزامي يا بيّن بمعني الأخص است که از مدلول لفظ استفاده مي‌شود و وقتي معناي لفظ را تصوّر کند، فوراً به لازم آن منتقل مي‌شود و به آن لازم، مفهوم مي‌گويند. يا بيّن بمعني الأعم است که از مدلول لفظ استفاده نمي‌شود و با تصوّر لفظ، ذهن به آن معنا منتقل نمي‌شود، و به واسطه و مقدّمه عقليه نياز دارد، مانند مقدّمه واجب و مسئله ضد. ^۵
لازم به معناي الاعم هم اقسامي دارد؛ زيرا گوينده يا آن معناي لازم را قصد کرده و يا قصد نکرده است و در صورتي که قصد کرده، اگر صدق معناي کلام، يا صحّت عقلي و يا شرعي آن، متوقّف بر قصد متکلّم باشد، به آن دلالت اقتضا مي‌گويند. وقتي پيامبر صلي الله عليه و آله مي‌فرمايد: «رفع عن اُمّتي تسعة: الخطأ و النسيان و ... ؛ ^۶ از اُمّت من، نُه چيز برداشته شده است، از جمله: خطا و نسيان و...» ، صدق اين گفتار، توقّف بر تقدير گرفتن مؤاخذه دارد و اگر مؤاخذه در تقدير گرفته نشود، کذبْ لازم مي‌آيد؛ زيرا خطا و فراموشي از غير معصوم واقع مي‌شود.
يا در جايي كه خداوند مي‌فرمايد: (وَ سْئلِ الْقَرْيةَ)،^۷ اگر کلمه «اهل» تقدير گرفته نشود، اين کلام، عقلاً صحيح نيست و سؤال از قريه، معنا ندارد.

علاوه بر روايتي كه بيان شد، در روايات ديگري هم بر استصحاب استدلال شده که براي آگاهي بيشتر مي‌توانيد به کتب اصول مراجعه کنيد ^۱. پس خود استصحاب، خطاب شرعي دارد و شارع، به آن حکم کرده است و مخالفت با خطاب الهي ندارد و همين طور مخالف اخبار تثليث ـ که احکام را سه قسم تقسيم مي‌کند – هم نيست؛ زيرا اخبار استصحاب از قسم بيّن اخبار تثليث است و از موارد شبهات نيست ^۲ و اخبار احتياط هم بر وجوب احتياط دلالت ندارد و بر فرض اين که دلالت داشته باشد، اخبار استصحاب، بر اخبار احتياط، حکومت دارد. ^۳

اخباريان و عدم حجّيت مفاهيم

از باب اين که اشيا به اضداد آنها شناخته مي‌شوند، نخست منطوق را تعريف و مقداري در باره آن بحث مي‌کنيم و سپس به مفهوم اصلي مي‌پردازيم.
دلالت يا به حسب منطوق لفظ است و يا مفهوم لفظ. منطوق، آن معنايي است که از دلالت لفظ در محل نطق استفاده مي‌شود، مانند وجوب زکات که از اين گفته پيامبر صلي الله عليه و آله: «في الغنم السّائمة زکاة» ^۴ استفاده مي‌شود، و مانند حرمت کتک زدن پدر و مادر كه از اين قول خداوند: أفَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفّ ^۵استفاده مي‌شود. ^۶
چون تعريف بايد جامع افراد و مانع اغيار باشد، به اين تعريف اشکال شده که مانع اغيار نيست و شامل دلالت اقتضا هم مي‌شود که از لفظ در محل نطق استفاده مي‌شود، با اين که دلالت منطوق به آن گفته نمي‌شود. لذا علّامه حلّي از اين تعريفْ