کسي که بدون علم و بصيرت و الهام الهي و بدون اين از اهل بيت هدايت شود، فتوا دهد، فرشتگان رحمت و عذاب الهي، او را لعن مي‌کنند و گناه کساني که به فتواي او عمل مي‌کنند، بر گردن اوست. ^۱
۲. مفضّل بن يزيد مي‌گويد: امام صادق عليه السلام فرمود:
انهاک عن خصلتين فيهما هلاک الرجال:^۲انهاک أن تدين الله بالباطل و تفتي الناس بما لا تعلم.
تو را از دو خصلتي که مرداني در آن دو هلاک شدند، نهي مي‌کنم: باطل را دين بين خود و خدا قرار مده که به واسطه آن، باطل خدا را عبادت کني، خواه در قول و اعتقاد و يا عمل باشد؛ و [ديگري،] فتوا مده به چيزي که نمي‌داني. ^۳
مرحوم فيض، ذيل اين حديث مي‌گويد:
هر چيزي که از خداي سبحان و صاحبان علم از انبيا و اوصيا گرفته نشود، آن، باطل و افتاي بدون علم است؛ خواه از ادّله کلاميه حاصل شود و يا از قياس و اجتهاد و استدلال به متشابهات و ظنّيات. علم فقط آن است که از اهلش گرفته شود. ^۴
۳. عبيدة سلماني مي‌گويد: از علي عليه السلام شنيدم كه مي‌فرمود: «اي مردم! از خدا بترسيد و بدون علم فتوا ندهيد». ^۵کليني نيز بابي ^۶ دارد که در آن، از قول بدون علم، نهي کرده است. فيض کاشاني، ^۷همين باب را با عنوان آن ذکر کرده و پانزده روايت

ادلّه اخباريان بر عدم جواز اجتهاد

اخباريان، ادله‌اي را بر جايز نبودن اجتهاد اقامه کرده‌اند:

دليل اوّل

جايز بودن عمل به ظنّ مجتهد مبنّي است که براي خدا در بعضي از وقايع حکم معيني نيست، و يا حکم معيني است؛ وليکن بر هر حکم معيّني دليل قطعي نداريم. حال آن که ما احاديث متواتري داريم که براي خداوند در هر واقعه‌اي، حکم معيّني است، ^۱و هم آن حکم معيّن قطعي است. پس ما واقعه‌اي نداريم که خالي از حکم باشد تا در آن واقعه، اجتهاد بکنيم، و بر فرض آن‌ که چنين واقعه‌اي داشته باشيم بايد حکم هر واقعه‌اي، قطعي بوده باشد و اجتهاد فقط افاده ظن مي‌کند. ^۲آيات صريح و روايات متواتر دلالت بر اين مطلب دارند:
با وجود آيه: (أَن لاَّيقُولُواْ عَلَي اللَّهِ إِلاَّ الْحَقَّ؛ ^۳ به خدا جز حرف حق و سخن راست، نسبت ندهيد) و ضميمه شدن آيه (إِنَّ الظَّنَّ لاَ يغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيئاً؛ ^۴ همانا گمان و خيالات موهوم، هيچ از حق بي‌نياز نمي‌گرداند)، استفاده مي‌شود که ظن در احکام شرعيه، کفايت نمي‌کند. ^۵اخباريان، برا‍ي اثبات عدم جواز اجتهاد، به آيات ديگري نيز استناد كرده‌اند. ^۶
امّا روايات موجود در اين موضوع فراوان‌اند و ما به چند روايت، بسنده مي‌کنيم:
۱. در روايتي صحيح، ابو عبيده، از امام باقر عليه السلام نقل مي‌کند:
من افتي الناس بغير علم و لا هدي لعنته ملائکة الرّحمة، و ملائکة العذاب، و لحقه وزر من عمل بفتياه.