به هر حال، اخباريان، نه تنها اجتهاد و تقليد را حرام و از اخترعات اهل سنّت مي‌‌دانند، بلکه معتقدند كه ديدگاه محدّثان اماميه در سده‌هاي پيشين نيز همين بوده است، چنان که مرحوم کليني نيز در الکافي تصريح مي‌کند که اجتهاد و تقليد، حرام است. ^۱به اعتقاد مرحوم مجلسي، شيخ صدوق نيز چنين رويکردي داشته است:
شيخ صدوق، از عالمان بزرگ اماميه و از کساني است که پيرو آثار ائمّه عليهم السلام بوده‌اند و از آرا و اهوا پيروي نمي‌کرده است. از اين روست که اکثر اصحاب ما، کلام او و پدرش علي بن بابويه را به منزله نصّ و اخبار تلقي کرده‌اند. ^۲
شيخ حسين کرکي به سيره عملي عالمان امامي در سده‌هاي نخست، استناد کرده است:
آنان بدون نص، اصلاً فتوا نمي‌دادند و اگر حکمي از آنان سؤال مي‌شد که در باره آن، نصّي در نزد آنان نبود، از فتوا دادن خودداري مي‌کردند و به بحث کردن در آن، رغبتي از خود نشان نمي‌دادند. و هر گاه اضطرار پيدا مي‌کردند که به آن چيز عمل شود، احتياط مي‌کردند. تأليفاتشان (مانند: الرسالةي علي بن بابويه، المقنع شيخ صدوق، المقنعةي شيخ مفيد، المصباح سيّد مرتضي، نهاية الإحکام شيخ طوسي، و المراسم سلار)، شهادت بر اين مطلب دارد که آنان در کتاب‌هاي خويش، از نصْ خارج نشده‌اند، و اگر اختلاف در فتوا دارند، ريشه‌اش اختلاف در نص بوده است. ^۳

ارزيابي ادّعاي اخباريان

برخي از استدلال‌هاي اخباريان در اين باره، پذيرفتني نيست. براي نمونه، اين استدلال ‌که گفته‌اند: «چون پيامبر و امام، حق ندارند اجتهاد کنند، پس ديگران به روشنيِ بيشتري چنين حقّي ندارند»، درست نيست؛ چرا که اجتهاد، تلاش براي دستيابي به واقع است؛ حالْ آن که پيامبر و امام معصوم، از واقع آگاه‌اند و با علم خبر مي‌‌دهند، پس نيازي به اجتهاد ندارند.

محمّدتقي مجلسي نيز در باره کساني که به احاديث اهل بيت عليهم السلام رجوع کنند، مي‌‌گويد:
آنان عمل به قول آن راوي حديث نکرده‌اند؛ بلکه عمل به قول خدا و پيامبر او و ائمّه هدي کرده‌اند. ^۱
مرحوم فيض کاشاني، تقليد را به چهار نوع تقسيم مي‌‌کند:
اگر تقليد از روي بصيرت و آگاهي باشد، جايز است. وي معتقد است که يکي از نمونه‌هاي همين تقليد جايز، تقليد اخباريان است:
... مانند تقليد آن عدّه از اهل زمان ما (اخباريان) که در اخذ آيات محکم و سنّت و اخبار اهل بيت عليهم السلام و ترک کردن آيات و اخبار متشابه، از اخباريان پيشين ـ که در شمار اصحاب اماميه بوده‌اند ـ ، پيروي و تقليد کرده‌اند.
اگر تقليد، از سرِ بصيرت و آگاهي نباشد، دو حالت دارد: يک قسم آن جايز است و قسم ديگرش جايز نيست:
تقليدي که از سرِ بصيرت و آگاهي نيست، ولي جايز است؛
تقليد کردن از اخباريون در فتاوايشان که تقليدي جايز است و فرمايش امام صادق عليه السلام: «انظروا إلي من کان منکم ممّن قد روي حديثنا و نظر في حلالنا و حرامنا و عرف أحکامنا»، ^۲شامل اين قسم از تقليد مي‌شود.
نخستين تقليدي که جايز نيست، اين است:
که در عرف متشرّعه، به آن «اجتهاد» مي‌گويند. در اين قسم، بيشتر اصحاب متأخّر ما، از عامّه تبعيت کرده‌اند که با کمک اصول فقهيه، به متشابهات ظنّيه تمسّک مي‌کنند، در حالي که در آيات و اخبار بسياري، از آن نهي شده است.
نوع ديگري از تقليد که اين هم جايز نيست:
که در عرف متشرّعه، به آن «تقليد» مي‌گويند. تقليد کردن از اين مجتهدان ـ که تمسّک به متشابهات ظنّيه با کمک گرفتن از اصول فقه مي‌کنند ـ ، جايز نيست و خود مجتهدان نيز به عدم جواز چنين تقليدي، نسبت به اموات آنان، اعتراف دارند. ^۳