فصل چهارم : اختلافات و اشتراکات اخباريان و اصوليان

عده زيادي از علما (بويژه اخباريان) فرق‌هايي بين اخباريان و اصوليان قائل شده‌اند، از جمله: سيّد نعمة الله جزايري در منبع الحياة، ^۱ فتحعلي خان سبط کريم خان زند در الفوائد الشيرازيه ^۲ و سليمان بن عبد الله بحراني در البلغة، ^۳ اين فروق را بيان کرده‌اند. دايرة المعارف تشيّع نيز به سي فرق بين اخباريان و اصوليان، اشاره كرده است. ^۴ عبد الله بن صالح سماهيجي بحراني (م ۱۱۳۵ ق) در منية الممارسين، تمايز را به چهل فرق رسانيده است. ^۵
ميرزا محمّد اخباري (م ۱۲۳۳ ق) در حرز الحواس، ۳۹ فرق را بيان کرده است؛ ^۶ ولي در کتاب ديگرش الطهر الفاصل بين الحق و الباطل فروق را به ۵۹ عدد رسانيده است. ^۷
سيّد محمّد دسفوري در فاروق الحق، ۸۶ فرق را بين آنان بيان مي‌کند. ^۸

اعتبار اين که با مسلک حکما موافق نيست، تأويل بردند. با اين ‌که دلايل حکمانه، افاده ظنّ مي‌كند نه وهم؛ بلکه افکار آنان مانند تار عنکبوت است. به اضافه اين ‌که خودِ آراي آنان با يکديگر مخالفت دارد. آرايِ مشّائيان با اشراقيان، با يکديگر متفاوت است. پناه به خدا که خداوند، مردم را به عقولشان در اصول عقايد واگذارد و در مراتع، حيوانات متحيّر شوند و در حيرتم چگونه جرئت کردند كه نصوص روشني را که از اهل بيت صادر شده، به جهت حسن ظنّي که به يونانيِ کافري که معتقد به دين و مذهب نيست، تأويل بردند! ^۱