مصون‌اند ـ اخذ کنند و در هر چه حکمي معين نرسيده باشد، توقّف نمايند و به عقول ناقصه خود در آن، تصرّف نکنند. ^۱

۳. اخباريان و حکمت و فلسفه

از مباحث و مطالب گذشته، معلوم شد که اخباريان، با روش‌هاي عقلاني و منطقي ـ که مواد آن، از حسْ دورند ـ مخالف بودند و علم فلسفه و حکمت الهي و طبيعي را داخل در علومي مي‌دانستند که مواد آن از حس دور، و قواعد منطق در اين علوم، بازدارنده از خطا نيست. ^۲ در اين مورد، به نقل کلام دو تن از اخباريان، بسنده مي‌کنيم.
شيخ حرّ عاملي مي‌گويد:
بديهي است که ادلّه عقليه، هر گاه با قرآن و اخبار، موافق بود، عقل و نقل، دست به دست يکديگر مي‌دهند و مؤيّد يکديگر هستند، و مانعي در اين قسم از ادلّه عقليه نيست و پيغمبر صلي الله عليه و آله و ائمّه عليهم السلام به چنين دليل عقلي‌اي استدلال مي‌کردند. نصوصِ مشتمل بر استدلال به ادلّه عقلي، متواترند و در اصول کافي، احتجاج، توحيد، نهج البلاغه، عيون أخبار الرضا، بصائر الدرجات و... موجود است و اصلاً اينها جزو ادلّه نقليه‌اي است که مورد اعتماد و موافق با قرآن است و جزو سنّتْ محسوب مي‌شود. اين قسم از ادلّه عقلي ، ما را از ديگر ادّله سُستي که از فلاسفه و ملحدين و عامّه و امثال ايشان نقل شده، كفايت مي‌كند. ^۳
مرحوم مجلسي هم مي‌گويد:
اکثر مردم در زمان ما آثار اهل بيت عليهم السلام را رها کردند و در آرايشان،‌خودكامگي نمودند. بعضي از آنان روش حکما را دنبال کردند که هم گم‌راه بودند و هم گم‌راه مي‌کردند؛ نه به پيامبر صلي الله عليه و آله ايمان آوردند و نه به قرآن گرويدند. آنها بر عقول فاسد و آراي نارواي خود اعتماد کردند و نصوص صريحه صحيحه از ائمّه هدي را به

و ترديد ايجاد مي‌کند. قرينه بر اين مطلب، دو روايتي است که کشّي به سند خود از طيّار ^۱و نضر بن صباح ^۲ از امام صادق عليه السلام نقل مي‌کند و روايت سومي که صاحب احتجاج ^۳به سند خودش از امام عسکري عليه السلام نقل کرده است.
۴. نهي، مربوط به مواردي است که مناظره، مشتمل بر مفاسد بوده باشد، مثل اين ‌که مورد تقيّه است و شخص، تقيّه نکند. ^۴
مرحوم مجلسي هم با کمي تفاوت، رواياتي را که از جدال و مناظره نهي مي‌کنند، حمل بر همين موارد کرده است و معتقد است كه اگر مورد از موارد تقيّه نباشد، و شخص، قدرت بر بيان حق داشته باشد، و سعي و کوشش او هم در اظهار حق و احياي آن و اماته باطل، با روشن‌ترين ادلّه باشد و با نيّت خالص مناظره کند، اين از بزرگ‌ترين طاعات است؛ ولي براي نفس و شيطان، راه‌هاي خفيه‌اي است که سزاوار است از آن تحرّز شود. ^۵
مرحوم فيض کاشاني هم اين اخباري را که در نكوهش کلام و متکلّمان وارد شده، حمل بر ذات الهي و صفات ذاتيه حق تعالي کرده است و عقيده دارد كه مباحثه و مجادله در هر شيء از خلق خداوند، جايز است؛ ولي در اموري که تعلّق به ذات حق سبحانه و صفات ذاتيه او دارد، از آن نهي شده است، و کلام در صفات ذاتيه خداوند برگشتش به کلام در ذات است و باعث هلاکت مي‌شود؛ ولکن چنانچه خداوند را به آنچه خودش وصف کرده، بدون مجادله ياد کنيد، نهي نشده است؛ بلکه ذکري است که به آن امر شده است. ^۶
فيض كاشاني، در جايي ديگر، بهترين روش را آن مي‌داند که همه اُمّت، تمام مسائل شرعيه (از اصول و فروع) را از پيغمبر صلي الله عليه و آله يا اوصيايش عليهم السلام ـ که از خطا