اساس علوم دينيه هم، علم اصول دين است که طلب کننده آن، بر محور و دور يقين مي‌گردد ^۱و به گفته علّامه حلّي:
کمال انسان، به حصول معارف الهي و درک کمالات ربّاني است؛ زيرا انسان، به صفت علم، از حيواناتْ امتياز و بر جمادات، فضيلت پيدا مي‌کند و هيچ معلومي، اشرف از واجب الوجود نيست، و اين به علم کلام، تمام مي‌شود. ^۲
آن ادلّه‌اي که اخباريان در نهي از کلام بيان کرده‌اند، ادلّه ظنّيه‌اي است که افاده علم و يقين نمي‌کند. يعني مناظره باطل و غير احسن است؛ امّا ادّله قطعيه‌اي که افاده علم و يقين مي‌کند، اشکالي در حجّيت آنها نيست؛ چرا که حجّيت، قطع و يقين بديهي، بلکه ذاتي است و از آن جدا نمي‌شود. لذا قرآن کريم و نصوص صحيحه از منبع وحي، دلالت بر پيروي کردن از علم و قطع دارند. ^۳
مرحوم سيّد نعمة الله جزايري ـ که خود گرايش به اخباريگري دارد ـ ، براي جمع بين رواياتي که به مناظره براي بيان حق و ارشاد جاهلان، و دفع شبه مخالفان، امر مي‌کنند، با رواياتي که از مناظره و مخاصمه، نه‍ي مي‌نمايند، چند وجه، ذکر مي‌کند:
۱. مراد ازرواياتي که نهي از کلام و خصومات مي‌کند، تفکّر در ذات خداوند و صفات او، يا مسئله قضا و قدر و جبر و اختيار و امثال اينهاست، چنانچه استاد ما ـ علّامه مجلسي ـ فرموده‌اند. ^۴
۲. کلامي نهي شده که غرض از جدال و مناظره، صِرف اظهار فضل و فخر و کمال و يا تعصّب و تفوّق در گفتار بوده باشد.
۳. نهي از مناظره، متوجّه افرادي است که تخصّص مناظره را ندارند که چه بسا از دشمن، شکست مي‌خورند و بر دين، ضربه وارد مي‌شود، و در عوام مؤمنان، شک

باطل خود تأييد آورده تا مبادا خصم بر شما تفوّق پيدا کند و دليل و برهاني براي او باشد! اين بر شيعيان ما حرام است و سبب ناراحتي برادران شما مي‌شود که محق، از خود ضعف نشان داده است و مانند خصم، حقّي را انکار کرده است. امّا جدال احسن، جدال در دين است که برهان در آن آورده شود. وقتي اهل کتاب گفتند كه هيچ کس جز يهود و نصارا، داخل بهشت نخواهد شد، خداوند مي‌فرمايد: (تِلْک أَمَانِيهُمْ قُلْ هَاتُواْ بُرْهَانَکمْ إِن کنتُمْ صَادِقِينَ؛ ^۱ اين آرزوي آنهاست. به آنها بگو چنانچه در اين ادّعا صادق هستيد، دليل و برهان خود را بياوريد). ^۲
يا وقتي كه آن مرد عرب، استخوان پوسيده‌اي را به دست گرفته بود و از پيامبر صلي الله عليه و آله پرسيد: چه کسي مي‌تواند اين استخوان‌هاي پوسيده را از نو زنده کند؟ خداوند، بلافاصله به پيامبر اسلام دستور مي‌دهد: (بگو: همان كسي كه نخستين بار، او را پديد آورد و اوست كه به هر آفرينشي داناست... آيا كسي كه آسمان ها و زمين را آفريده، توانا نيست كه [دوباره] مانند آنها را بيافريند؟ ^۳ ...). ^۴
از اين روايات، استفاده مي‌شود که نهي معصومان عليهم السلام از کلام، براي گروهي بوده که مهارت لازم براي استفاده از علم کلام و راه‌هاي آن را نداشته‌اند، و اگر به طايفه ديگري، امر به کلام کرده‌اند، از اين جهت بوده که آنان در علم کلام و شيوه‌هاي استفاده از آن، به خوبي مهارت داشته‌اند.
همچنين در باره رواياتي که از کلام در باره خداوندy نهي شده، اختصاص به مواردي دارد که خداوند را به خلقش تشبيه مي‌كردند و نسبت جور به حکم او مي‌دادند؛ و گر نه، کلام در توحيد و نفي تشبيه از خداوند و تقديس و تنزيه کردن خداوند به آن امر شده و اخبار فراواني در باره آن وارد شده است. ^۵