يک. بسياري از متکلّمان و اخبارياني که مي‌‌گويند: «پذيرش اصول دين بايد يقيني باشد»، بر اين باورند که چون تقليد از غير معصوم، باعث يقين نمي‌شود، پس تقليد کردن در اصول دين، جايز نيست. شيخ طوسي مي‌گويد:
ما دليل عقلي و شرعي از کتاب و سنّت بر بطلان تقليد در اصول دين داريم، و شخص عامي بايد مانند عالم در اصول و عقليات، معرفت پيدا کند. و اگر کسي قدرت ندارد كه علم تفصيلي و يا اجمالي پيدا کند، به منزله بهايم است و تکليفي ندارد. ^۱
در اين رويکرد، دو مبنا وجود دارد که هر دو، محل اختلاف است: يکي لزوم کسب علم و يقين، و ديگري عدم حصول يقين از راه تقليد؛ امّا برخي، هر دو يا يکي را نپذيرفته‌اند.
دو. به نظر برخي، تقليد در اصول دين، جايز است؛ خواه از آن، علم و يقين حاصل شود و يا نشود. ^۲
سه. برخي ديگر بر اين باورند که تقليد در اصول عقايد، در صورتي جايز است که مقلِّد را به علم و يقين برساند. ^۳اين نظر، با مباني اصولي، سازگار است و شگفت است که برخي از اصوليان، با اين که حجّيت قطع را ذاتي مي‌‌دانند، قطع ناشي از تقليد را نمي‌پذيرند! ^۴از اين روست که سيّد خويي، به پيروي از شيخ انصاري مي‌گويد:

مفتي، مستند به محکمات کتاب و روايات ائمّه عليهم السلام باشد، نه بر اساس اجتهاد، تقليد از وي جايز است. با اين تفصيل که برخي مانند: شيخ حرّ عاملي، فيض کاشاني، شيخ حسين کرکي، علّامه مجلسي و شيخ عبد الله سماهيجي، ^۱ اسم آن را «تقليد از امام» مي‌‌‌گذارند و برخي چون: شيخ يوسف بحراني، ^۲ آن را «تقليد از فقيه يا مفتي» مي‌‌نامند. اين، بدان روست که به گمان بسياري از اخباريان، علم و يقين در عقايد، بايد از سخنان اهل بيت عليهم السلام به دست آمده باشد. ^۳شيخ حرّ عاملي مي‌‌گويد:
تقليد در اصول دين و فروع آن، جايز نيست، و احاديث متواتر، گوياي آن است که به ائمّه معصوم عليهم السلام و احاديث آنان ـ که راويان موثّق روايت مي‌کنند و يا در کتب معتمده است ـ ، رجوع کنيد و به اين، تقليد نمي‌گويند. ^۴

مباني بحث

بحث تقليد در اعتقادات، از يک نگاه، مبتني بر پاسخ اين سؤال است ‌که آيا از تقليد، قطع و يقين حاصل مي‌‌شود يا نه؟ ^۵ و از نگاهي ديگر، بر اين مبنا استوار است که آيا تقليد، موجب يقين مي‌‌شود يا نه؟ و از جهتي نيز مبتني بر اين است که آيا در اعتقادات، دليل نقلي حجّت است يا عقلي؟ از اين رو، چند قول در مسئله گفته شده است: