محقّق [خواجه نصير الدين] طوسي در قواعد و تجريد الإعتقاد آورده‌اند نيز [دچار ايرادند؛ چرا که] مبتني‌ بر همين مسئله‌ [ي بطلان دور و تسلسل‌]اند که تمام نيست. به علاوه، عقول، پرتکاپو و سيّال‌اند [و مي‌‌توانند براي هر برهاني، ايرادي بتراشند] و از اين روست که هر کس از پي مي‌‌آيد، بر نظر پيشين ايراد مي‌‌گيرد و دلايل او را نقض مي‌کند.
وقتي وضع اين طور است، چگونه مي‌‌توانيم اثبات واجب [الوجود] ^۱ و وحدت او را معلّق بر چنين ادلّه [ي بحث‌انگيزي] کنيم؟! اين‌ در حالي است که دلايل چنين مطلبي، قابل شمارش نيست و در تک‌تک موجودات، نشانه‌اي است که دلالت بر يگانگي خداوند دارد. نقل شده است که وقتي محقّق دواني خواست رساله‌اي در اثبات صانع بنويسد، مادرش گفت: «چه مي‌نويسي؟». گفت: «رساله‌اي در اثبات صانع». مادر به او گفت: (أَفِي اللَّهِ شَکٌّ فَاطِرِ السَّمواتِ وَ الاَْرْضِ؛ مگر در [وجودِ] خداوندي که آسمان‌ها و زمين را پديد آورده، شک است؟!). ^۲ و او کتابي را که مي‌‌خواست بنويسد، رها کرد و ننوشت. ^۳

۲. ديگر عقايد

وجوب کسب يقين در ديگر عقايد

برخي از متکلّمان و اصوليان، از روش اخبارياني که در اصول عقايد، به حديث تمسّک مي‌‌کنند، چنين خرده گرفته‌اند که اگر در بحث اصول عقايد بخواهيم به دليل نقلي استناد کنيم، به هر حال، آن نقل بايد علم‌آور باشد و علم هم تنها در جايي حاصل مي‌شود که دليل نقلي، يا اخبار متواتر باشد و يا اگر خبر واحد است، همراه با قرينه صحّت باشد ^۴و گر نه، خبر واحد به خودي خود، افاده ظنّ مي‌کند و شايان

توجيهات مطرح شده در احکام اعتباري، در اين جا به کار نمي‌آيد. چنين انتقادي، منحصر به اخباريانِ ناب نيست؛ بلکه اخبارگرايان معتدلي چون ملّا محسن فيض کاشاني هم بدان تمسّک کرده‌اند. فيض با همه مؤانست و اهتمام عملي‌اش به استدلالات عقلي، ^۱ به نقل و تأييد مطالبي از سيّد بن طاووس (م ۶۶۴ ق) مي‌پردازد که در وصيّت به فرزندش سيّد محمّد، گفته بود:
اي فرزندم! شيخ قطب الدين راوندي (م ۵۷۳ ق)، ^۲ در کتابي به نام الاختلاف، ۹۵ مسئله از مسائل علم کلام و اصول دين را بر شمرده است که شيخ مفيد (م ۴۱۳ ق) و شاگردش سيّد مرتضي (م ۴۳۶ ق)، در آن ۹۵ مسئله، با يکديگر اختلاف نظر داشته‌اند. البته اگر من اختلافاتشان را در اصول عقايد، به صورت کامل گرد مي‌آوردم، هر آينه اين کتاب، به درازا مي‌کشيد. و اين [همه اختلاف نظر ميان دو نفر ‌که يکي شاگر ديگري بوده]، نشان مي‌دهد که علم کلام و مقدّمات عقلي، راهي است که از معرفت و شناخت ربّ الارباب، دور مي‌کند... . ^۳
سيّد نعمة الله جزايري (م ۱۱۱۲ ق)، پس از يادآوري مناقشات فراواني که در باره تک‌تک دلايل عقلي مطرح شده، طعنه برخي از اهل استدلال را نقل مي‌‌کند:
تا اين که برخي از آنان گفته‌اند: «دليلي بر اثبات صانع و يگانگي او اقامه نشده است که خالي از اعتراض باشد؛ زيرا همه ادلّه، مبتني بر ابطال دور و تسلسل‌اند؛ حالْ آن که در ابطال اين دو نيز حرف و حديث بسياري گفته شده [و بطلانشان چندان بديهي نيست]»... . بعضي از براهيني که ابن سينا در شفا و اشارات و