چنان که پيداست، ادّعاي بسياري از اخباريان و اخبارگرايان در باب شناخت خدا و ديگر اصول عقايد، اين نيست که «به دلايل نقلي نيز مي‌‌توان استناد کرد»؛ بلکه به باور آنان، «تنها به اين دلايل بايد استناد کرد» و دلايل عقلي، کارآيي و اعتباري ندارند. سيّد نعمة الله جزايري، با برشمردن برخي از تعارضات دلايل عقلي، آشفته‌بازاري را براي دلايل عقلي ترسيم کرده، سپس چنين نتيجه مي‌‌گيرد:
پس تنها دليلي که براي اين مسئله، حاذق و کارآمد است، پيامبران و اوصياي معصومي هستند که از جانب غيب، سخن مي‌گويند [نه بر پايه عقل و رأي خويش]. ^۱

موارد خلاف مبنا

با مطالعه دقيق عبارات اخباريان، به وجود دلايل عقلي فراواني پي مي‌‌بريم. چنين دلايلي، گاه در باره عقايد اصلي و اوّليه (دسته نخست) است و گاهي نيز ناظر به ادلّه عقلي‌ِ موافق با نقل است؛ چنان که خود تصريح کرده‌اند که از دلايل عقلي‌اي که در روايات آمده باشد نيز بهره مي‌‌برند؛ ولي دليل عقليِ مستقل را در اين گونه موارد، قبول ندارند. براي نمونه، شيخ حرّ عاملي مي‌گويد:
ادلّه عقلي و نقلي براي شناخت خداوند، قابل شمارش نيست. ^۲
او دلايل عقليِ ياد شده در روايات را مي‌‌پذيرد و مي‌گويد:
آن ادلّه عقلي‌اي که در رواياتِ موجود، ذکر شده...، براي ما کافي است، و ديگر به «ادلّه واهي و سُستي که از فلاسفه گرفته‌شده»، نيازي نداريم. ^۳
سيّد هاشم بحراني نيز مي‌گويد:
اين اصل [ـِ اثبات صانع]، از اشرف اصول است که معقول و منقول، بر [اعتبار] اين اصلْ دلالت مي‌کند. ^۴

علّامه مجلسي (م ۱۱۱۰ ق) نيز محذوري در تمسّک کردن به روايات و دلايل سمعي براي اثبات توحيد نمي‌بيند و در عمل نيز بدانها اعتماد کرده است. ^۱از ديد وي، اعتماد به عقل، راهي است که «اهل بدعت و اهوا» انتخاب کرده‌اند؛ يعني کساني که بر اهل شرايع و اديان، طعن مي‌زنند و در دنيا و آخرت، بدبخت و بيچاره‌اند. شک و ترديد نيز راه کساني است که «در جهالت و ناداني، سرگردان‌اند و شياطين جنّ و انس، آنان را به اين سو و آن سو مي‌کشانند». او در باره راه درست، چنين مي‌‌گويد:
من راه حق را انتخاب کردم و دانستم که خداوند، ما را در «هيچ يک از اُمور»، به آرا و خواسته‌هاي خودمان وا نگذاشته است؛ بلکه به ما دستور داده که از پيامبر و اهل بيت او پيروي کنيم و تسليم آنان باشيم و به روايات آنها عمل کنيم. حقيقت علم، فقط در اخبار آنان يافت مي‌شود و از اين رو، من معارف را تنها از آثار آنان بر مي‌‌گيرم. ^۲
به باور شيخ حرّ عاملي (م ۱۱۰۴ ق) نيز تمسّک جستن به کلام اهل بيت عصمت، در همه جا واجب است؛ زيرا تنها چيزي است که همواره ما را از خطا حفظ مي‌کند. ^۳او دلايل عقلي را اگر در روايات نيامده باشد، کنار مي‌‌گذارد و معتقد است که با وجود ادلّه عقلي‌ موجود در روايات، به «ادلّه واهي و سُستي که از فلاسفه گرفته‌شده»، نيازي نداريم. ^۴فيض کاشاني هم پس از نقل وصيّت سيّد بن طاووس ـ که سستي دلايل عقلي را به فرزندش گوشزد کرده ـ ، چنين نظر مي‌‌دهد:
و بهترين طريقْ آن است که همه امّت، تمام مسائل شرعيه را، چه اصول و چه فروع، از پيامبر ـ که درود خدا بر او و خاندانش باد! ـ بگيرند و يا از اوصياي او ـ که از خطا مصون‌اند ـ ، و به سخنان اينان متمسّک شوند، و هر جا که حکم معيّني از آنان نرسيده، توقّف کنند و به عقول ناقص خويش، در آن تصرّف نکنند. ^۵