به نظر مي‌رسد که شهيد صدر اين مطلب را از فاضل توني گرفته باشد، چنان که وي مي‌گويد:
ما موردي پيدا نمي‌کنيم که حکم شرعي را [تنها] از طريق عقل کشف کنيم، مگر آن که در آن جا نصّ شرعي نيز وجود دارد. لذا مي‌توان گفت: فايده اين خلاف، کم است. ۱
با اين که بسياري از ديگر موارد نزاع ميان دو گروه، در واقع چنين است، پذيرفتن ادّعاي فاضل توني و شهيد صدر، دشوار است؛ زيرا برخي از فتاواي علما به گونه‌اي است که سخن اين دو فاضل را رد ميکند، مانند فتواي شيخ مفيد و سيّد مرتضي که ازاله نجاست را با مايعات ديگر غير از آب نيز جايز مي‌دانند، و سيّد مرتضي در تعليل خويش، به فقدان نص اشاره ميکند. ۲موارد ديگري نيز هست که هيچ آيه و يا روايت صحيحي در باره موضوع وجود ندارد و فقهاي مکتب اجتهاد، تنها بر پايه دليل عقل، فتوا داده‌اند. ۳
اخباريان و ملازمه حکم عقل و شرع
منظور از حسن و قبح عقلي
چنان که پيش‌تر گفته شد، حکم عقل گاهي توقّف بر خطاب شرعي دارد و گاهي توقّف بر خطاب شرعي ندارد. در ميان آن گروه از ادراکات عقلي که توقّف بر
1.الوافية في اُصول الفقه، ص ۱۷۴.
2.المسائل الناصريات، کتاب الطهارة، ص ۱۰۵، مسئله ۲۸؛ کتاب الخلاف، ج ۱، ص ۵۹؛ الحدائق الناضرة، ج ۱، ص ۱۲۵ ـ ۱۲۶ و ۳۹۹ ـ ۴۰۲؛ الدرر النجفية، ج ۲، ص ۲۴۵ ـ ۲۴۶. نيز ر.ک: مختلف الشيعة، ج ۱، ص ۵۷؛ مجموعة فتاوي ابن الجنيد، ص ۲۱؛ مجمع الفائدة والبرهان، ج ۱، ص ۲۴۸؛ الرسائل التسع، المسائل المصرية، ص ۲۱۱.
3.مثلاً شخصي که اطفال نابالغ دارد، اگر در حالي بميرد که وصيّ‌اي معيّن نکرده و قيّم شرعي هم نداشته باشد، فقها مي‌گويند: تکليف اين بچه‌ها را حاکم شرع معيّن ميکند؛ «چون اسلام ديني است که مصالح مردم را بلاتکليف نمي‌گذارد، و شارع راضي نيست اين امور رها شود، و از ما به زبان عقل خواسته که آن را انجام دهيم» (ر.ک: قوانين الاُصول، ج ۲، ص ۲؛ اسلام و مقتضيات زمان، ج ۱، ص ۲۴۶ ـ ۲۴۷؛ الملازمة بين حکمَي العقل والشرع، ص ۷).
