259
اخباريگري (تاريخ و عقايد)

نيست تکليف خويش را ادا کرده باشيم. تنها دليلي که به دور از احتمال خطا، ما را به مقصد مي‌‌رسانَد، کلام ائمه عليهم السلام است. اخباريان معتقدند که چنانچه به سخنان آن حضرات تمسّک کنيم، از خطا مصون هستيم؛ ولي اگر به غير آن تمسّک کنيم، از خطا ايمن نيستيم، و معلوم است که خواسته شرع و عقل، محفوظ بودن از اشتباه است. ۱ محمّد امين استرآبادي مي‌گويد:
ادراکات و دريافت‌هاي عقل، يا از ضروريات دين و مذهب است که ...جاي اختلاف نظر در اصل آنها نيست، مانند: نماز، زکات و حج. اين ادراکات حجّيت دارند. و يا از ضروريات دين و مذهب نيست و نظري است، خواه از اصول دين باشد و يا از فروع دين، مانند: حکمت الهي و حکمت طبيعي، علم کلام، اصول فقه و مسائل فقهي. در اين موارد، حکم عقل حجّيت ندارد و مصون از خطا نيست و آنچه ما را از خطا حفظ مي‌کند، تمسّک به کلام انبيا و معصومان عليهم السلام است. ... در بسياري از مباحث کلامي که متکلّمان فقط به حکم عقل اکتفا مي‌کنند، روايات متواتري از اهل بيت رسيده و آنها با اين روايات متواتر مخالفت مي‌کنند، و اگر آنان در مسائل کلامي به سخنان ائمه عليهم السلام استدلال مي‌کردند و اعتبارات عقلي را مؤيّد روايات مي‌‌شمردند، براي آنان بهتر بود. ۲

۵. لزوم نقض غرض در فرض حجّيت عقل

به اعتقاد استرآبادي و برخي ديگر از اخباريان، يکي از اغراض اصلي از ارسال پيامبران و نصب اوصيا، رفع اختلاف ميان بندگان بوده است. حالْ اگر خداوند دريافت احکام را به عقول مردم وا گذارد، نقض اين غرض است؛ زيرا اختلاف فراواني با يکديگر پيدا خواهند کرد. نيز اگر عقل به تنهايي در احکام شرعي حجّيت داشته باشد، ديگر احتياجي به پيامبران و امامان و جانشينان آنان و حتي به کتاب‌هاي آسماني نخواهيم داشت، و ارسال رسل و انزال کتاب‌هاي آسماني، کاري بيهوده مي‌شود. به علاوه، ديگر نبايد اديان و مذاهب مختلفي وجود داشته باشد. ۳

1.الفوائد المدنية، ص ۱۳۱.

2.الفوائد المدنية، ص ۱۲۹ ـ ۱۳۱.

3.الفوائد المدنية، ص ۹۱؛ الفوائد الطوسية، ص ۴۱۱؛ الحدائق الناضرة، ج ۱، ص ۱۳۱؛ الوافية، ص ۱۷۳ ـ ۱۷۴.


اخباريگري (تاريخ و عقايد)
258

پنج. ابو بصير از امام صادق عليه السلام پرسيد: «مسائلي براي ما پيش مي‌آيد که از کتاب و سنت، چيزي نمي‌شناسم [که پاسخگوي آن‌ها باشد]. آيا در آنها نظر کنم [و به عقل خويش حکم بدهم]؟». آن حضرت در جواب او فرمودند:
نه؛ چراکه اگر با نظر خودت، به واقع هم برسي، اجري نداري و چنانچه اشتباه کني، به خداوند دروغ بسته‌اي! ۱
شش. ابو حمزه ثمالي از امام سجاد عليه السلام نقل کرده که فرمود:
إنّ دين الله عزّوجلّ لا يصاب بالعقول الناقصة والآراء الباطلة والمقائيس الفاسدة، ولا يُصاب إلا بالتسليم. فمن سلّم لنا سلم ومن اهتدي بنا هدي... .۲
دين خدا (احکام و فرائض و سنن الهي)، با عقل‌هاي ناقص و ديدگاه‌هاي باطل و مقايسه‌هاي نادرست، فراچنگ نمي‌آيد. پس هر کسي که تسليم [فرمان‌ها و سخنانِ] ما شود، سالم مي‌‌ماند، و هر که راه خود را به وسيله ما بجويد، راه [ـِ سعادت را] مي‌‌يابد... .
ناگفته نمانَد که معمولاً از عبارت «إنّ دين الله لا يصاب بالعقول»، به عنوان حديثي معروف ياد مي‌‌شود و واژه «الناقصة» نيز از قلم مي‌‌افتد؛ حالْ آن که واژه‌اي کليدي است و در معناي کلي حديث، تأثيري بسزا دارد. يکي از نويسندگان معاصر ادّعا کرده است که چنين روايتي حتي با سند ضعيف، در مجامع روايي ديده نشده است! ۳ گويا منظور وي، همين عبارت معروف است که چه بسا دست‌آويزي براي عقل‌ستيزان شمرده شود. و گر نه، شيخ صدوق ـ و به پيروي از او، مرحوم مجلسي ـ نسخه کامل اين حديث را با سند ذکر کرده‌اند.

۴. خطاپذيري حکم عقل

دليل ديگر اخباريان براي بي‌اعتبار شمردن عقل در احکام شرعي، اين است که دليل عقلي غير فطري، همواره در معرض خطاست و اگر به آن عمل کنيم، معلوم

1.وسائل الشيعة، ج ۱۸، ص ۲۴ (صفات القاضي، باب ۹)، ح ۶.

2.کمال الدين، ص ۳۲۴ (بابُ ما أخبر به سيّد العابدين عليه السلام ...)، ح ۹؛ بحار الأنوار، ج ۲، ص ۳۰۳، ح ۴۱.

3.ابو القاسم علي‌دوست، در: فقه و عقل، ص ۸۲.

  • نام منبع :
    اخباريگري (تاريخ و عقايد)
    سایر پدیدآورندگان :
    ابراهیم بهشتی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 12078
صفحه از 555
پرینت  ارسال به