دارد؟». امام فرمود: «بيست شتر». ابان گفت: «سبحان الله! بريدنِ سه انگشت، سي شتر ديه دارد، ولي بريدن چهار انگشت، بيست شتر؟! هنگامي که اين مطلب در عراق به گوش ما رسيد، گفتيم: کسي که اين حکم را آورده، شيطان است!». امام صادق عليه السلام فرمود:
اي ابان! تندروي مکن. اين، حکم رسول خدا صلي الله عليه و آله است. ديه زن و مرد، تا يک سوم ديه کامل انسان، با هم مساوي‌اند؛ ولي وقتي از يک سوم گذشت، ديه زن نصف ديه مرد مي‌شود.
اي ابان! قياس کردي و چنانچه در سنّت قياس شود، دين نابود خواهد شد. ^۱
طبق اين روايت، ابان شگفت‌زده مي‌‌شود که مگر مي‌شود جُرم بيشتر شود ولي غرامتش کمتر؟! اين، بدان سبب بوده که در حکم شرعي ديه، به عقل خويش اعتماد کرده بود و امام نيز به همين جهت، او را سرزنش مي‌کند. ^۲
سه. در روايتي آمده است که امام باقر عليه السلام حتي رأي خويش را نيز بدون استناد به احاديث نبوي، خطرناک مي‌‌شمارد. ^۳در اين صورت، عقول ديگر مردمان چه اعتباري تواند داشت؟! آن حضرت مي‌‌فرمايد‌‌:
اگر ما [اهل بيت]، بر اساس رأي و هواي خودمان، با شما سخن مي‌گفتيم و حديث مي‌کرديم، هلاک مي‌شديم؛ ولکن احاديثي از رسول خدا ـ که درود خدا بر او باد! ـ در نزد ماست، که ما همانها را بازگو مي‌کنيم. ^۴
چهار. در رساله‌اي از امام صادق عليه السلام که با چندين سند صحيح نقل شده، چنين آمده است که مي‌‌فرمايد:
بدانيد؛ اين، از امور الهي نيست که يکي شخصي از خلق خدا، دين خود را از روي هوا [ي نفس]ي و رأي و قياس، به دست آورَد. أخذ کند. ^۵

۲. توقيفي بودن احکام

گذشته از ناتواني‌هايي که براي عقل بر شمرديم، بسياري از اخباريان ^۱ تصريح کرده‌اند که احکام شرعي نيز توقيفي است و فقط بايد از معصومان عليهم السلام شنيده شود. آنان از برخي روايات، استفاده مي‌‌کنند که عقل نمي‌تواند مستند احکام شرعيه واقع شود و در استنباط احکام شرعي (اعم از وجوب، استحباب، کراهت، تحريم، اباحه، شرطيت، سببيت و مانعيت)، جايگاهي براي عقل وجود ندارد. پس شريعت، توقيفي است و احکام دين را فقط از معصومان عليهم السلام بايد شنيد. ^۲

۳. روايات دال بر بي‌اعتباري عقل

برخي ادّعا کرده‌اند که شمار روايات در نکوهش عقل، از حدّ تواتر نيز گذشته است. ^۳ تعدادي از اين دسته روايات را در بخش‌هاي ديگر نيز آورده‌ايم، مانند: بحث درستي يا نادرستي اجتهاد، حجّيت ظن. در مبحث ملازمه بين حکم و عقل و شرع نيز رواياتي خواهد آمد. اينک به ذکر چند نمونه شايان توجه، بسنده مي‌‌کنيم:
يک. امير مؤمنان علي عليه السلام مي‌فرمايد:
همانا مؤمن، دينش را از رأي خود نمي‌گيرد، بلکه هر آنچه از جانب خداوند آمده، آن را بر مي‌گيرد. ^۴
دو. ابان بن تغلب از امام صادق عليه السلام در باره ديه زني پرسيد که مردي يک انگشت او را قطع کرده باشد. آن حضرت فرمود: «ده شتر». ابان ديه بريدنِ دو انگشت آن زن را پرسيد. حضرت فرمود: «بيست شتر». سؤال کرد که سه انگشت چه مقدار؟ فرمود: «سي شتر». سپس پرسيد: «اگر چهار انگشت آن زن را قطع کند، چه مقدار ديه