فصل پنجم : جايگاه عقل نزد اخباريان

يکي از مباحث پردامنه ميان دو گروه اخباري و اصولي، بحث کارآيي و حجّيت عقل در مسائل ديني است. از آن جا که اخباريان در مجموع، ارزش کمتري براي عقل قائل‌اند، و با توجه به پاره‌اي رويکردهاي افراطي در ميان اخباريان، برخي از نويسندگان معاصر، اخباريگري را مکتبي عقل‌ستيز شمرده‌اند! اگر رويکردهاي افراطي گروهي انگشت‌شمار از اخباريان را ناديده بگيريم، به نظر مي‌‌رسد که دو مکتب اجتهاد و اخباريگري، در اين عرصه نيز اختلاف چشمگيري ندارند و گويا برخي از مخالفت‌هاي تند و تيز آنان با يکديگر، ناشي از سوء تعبير يا برخي منازعات لفظي باشد؛ چنان که در برخي ديگر از موارد اختلاف، چنين بود. توضيحْ اين که: در باره جايگاه عقل و اعتبار احکام عقلي، گاه ميان چند موضوع و حوزه متفاوت، خلط شده و مورد خاصّي که محلّ اختلاف است، بي‌دليل عام فرض شده و بسياري از موارد اشتراک، ناديده گرفته شده است. ريشه اين اشتباه، بي‌توجهي به انواع گزاره‌هاي ديني و نيز گونه‌‌گونه بودن حکم عقل در اين گزاره‌هاست.
مرحوم مظفّر در بحث حجّيت عقل، نخست مروري گذرا بر تاريخچه بحث در باره دليل عقلي اشاره مي‌‌کند و نابساماني‌ها و خلط مبحث‌هاي بسياري را در اين عرصه نشان مي‌‌دهد. وي دسته‌بندي ابداعيِ محقّق حلّي را حتي با افزوده‌ها و تکمله‌هاي ديگر اصوليان، خام مي‌‌داند؛ چراکه برخي از انواع مندرج در آن، اساساً دليل عقلي اصطلاحي نيست. به اعتقاد وي، منظور از دليل عقلي و انواع آن، در آثار هيچ يک از اصوليان ـ از شيخ مفيد گرفته تا عالمان معاصر ـ به درستي تبيين نشده و