نوع مردم از آن مي‌فهمند. پس بر فرض اين که حمل لفظ بر ظاهر را تفسير بدانيم، تفسير به رأي نيست. پس اخبار منع از تفسير به رأي، ظهوري در نهي از عمل کردن به ظواهر قرآن بعد از فحص در ساير ادلّه ندارد. ^۱
ثالثاً: بر فرض اين که قبول کنيم حمل لفظ بر ظاهر آن، از موارد تفسير به رأي است، اين اخبار معارض با روايات بسياري است که دلالت دارد بر جواز تمسّک به ظواهر قرآن و برخي از علما نيز در صدد جمع بين اين دو دسته روايت بر آمده‌اند. مرحوم فيض کاشاني روايات نهي از تفسير قرآن را حمل بر متشابهات کرده و شامل محکمات نمي‌داند. ^۲مرحوم شيخ طوسي نيز در مقام جمع بين اين دو طايفه اخبار، پس از تقسيم معاني قرآن به چهار قسم، اخبار نهي از تفسير را حمل بر سه دسته کرده است: آياتي که علم به آنها مخصوص خداست؛ آيات مجمل که فهمِ مرادِ تفصيلي آنها نياز به تفسير اهل بيت دارد؛ و آياتي که لفظ آنها مشترک ميان دو يا چند معناست و بدون مراجعه به قول معصومين نمي‌توان گفت مراد آيه، آن معناي خاص است. خلاصه در آياتي که ظهور ندارد، سزاوار نيست آنها را تفسير کنيم و يا تأويل ببريم. اما روايات دال بر جواز تمسّک به قرآن را حمل بر آياتي کرده است که ظاهرشان مطابق با معناي لغوي است و هر کس عربي بداند، معناي آيه را در مي‌يابد. ^۳اخبارياني چون سيد نعمة الله جزايري و شيخ يوسف بحراني هم، اين سخن شيخ را نقل و تحسين کرده‌اند. ^۴
در هر حال، اخبار دال بر جواز تمّسک به ظواهر قرآن را به چند دسته مي‌توان تقسيم کرد:

انّه ليس شيء بأبعد من قلوب الرجال من تفسير القرآن. ^۱
هيچ چيز دورتر از دل‌هاي مردم از تفسير قرآن نيست.

پاسخ دليل چهارم

مجتهدان در جوابي نقضي مي‌‌گويند: چرا شما به ظواهر آيات غير احکام عمل مي‌کنيد؛ با اين که دلالت آنها نيز ظنّي است و احتمال نسخ و تخصيص و... در آنها وجود دارد؟ ^۲افزون بر اين، پاسخ داده‌اند که اوّلاً: اگر به مقتضاي قواعد لغت و بعد از جستجو در اخبار و نيافتن دليلي بر نسخ و تخصيص و تقييد و حذف و اراده خلاف ظاهر، لفظ آيه را بر معناي ظاهري‌اش حمل کرديم، اين کار ما تفسير نيست تا موضوع و صغرا براي آن روايات واقع شود؛ چراکه تفسير به معناي «کشف القناع» و برداشتن پرده است. ظواهر، خود به خود منکشف هستند و احتياج به تفسير ندارند. لذا اگر کسي نامه‌اي براي ديگري بنويسد و به زبان متعارف، دستوري به او بدهد و گيرنده نيز نامه را بخواند و به آن عمل کند، کلام نويسنده را تفسير نکرده است. ^۳
ثانياً: اين روايات، ما را از تفسير کردن به رأي، نهي مي‌کند؛ يعني از محاسبات عقلي ظنّي شخصي که به ذهن مي‌آيد. پس اين روايات، به نهي از قياس و رأي و تأويل و استحسان بر مي‌گردد ـ که ابو حنيفه و قتاده و ديگر صاحبان رأي، به آن مبتلا بودند ^۴ـ و شامل حمل ظواهر کتاب بر معاني لغوي و عرفي آنها نمي‌شود که