207
اخباريگري (تاريخ و عقايد)

مرحوم شيخ حرّ عاملي در وسائل الشيعة، از ۱۵۰ کتاب، حديث نقل کرده است که همه آنها را از کتب مورد اعتماد مي‌‌شمارد و احاديث آنها را صحيح و قطعي الصدور مي‌‌داند. ۱برخي از اين کتاب‌ها عبارت‌اند از: معاني الأخبار، کمال الدين، عيون أخبار الرضا عليه السلام، الخصال، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، التوحيد، علل الشرائع، أمالي صدوق، أمالي مفيد، کتاب الغيبة، الإحتجاج و تحف العقول. امروزه در اصالت متن يا سند برخي از اين کتاب‌ها و يا در سلامت اعتقادي مؤلّفانشان ترديد است و با اين حال، ارزش آن‌ها از جهت اطلاعات تاريخي و ارائه قرائني براي فهم ديگر احاديث، هرگز قابل انکار نيست. ۲

احياي آثار فراموش‌شده

حقيقت اين است که تا پيش از دوره رواج اخباريگري، بسياري از کتب حديثي شيعه، در کُنج غربت بودند و از گنج‌‌هاي نهفته در پرده بي‌اعتباري، استفاده شاياني نمي‌شد. تنها کتب اربعه و برخي از کتب مشهور، در معرض استفاده عموم بودند که همه احکام فقهي را در بر نمي‌گرفتند. به گفته محدّث بحراني، بيشتر علماي متأخّر، تنها به اخبار کتب اربعه عمل مي‌‌کنند و پنداشته‌اند که اخبار کتب ديگر، مورد اعتماد نيست. چنين بود که برخي از پيروان مکتب اخباري کوشيدند تا ارزش اين آثار را نمايان سازند. چنان که سيد نعمة الله جزايري در ابتداي شرح تهذيب الأحکام مي‌گويد:
حق اين است که اين چهار کتاب، تمام احکام را در بر نمي‌گيرند و بسياري از احکام، در کتاب‌هاي ديگر آمده و سزاوار است که به آن کتب نيز مراجعه شود. مانند: عيون أخبار الرضا عليه السلام، امالي و الإحتجاج. بايد احکام را از آنها گرفت و در فتوا دادن، از علما تقليد نکرد. اجتهاد حقيقي، آن است که فتوا از دليل آن گرفته شود. چه بسا جماعتي بر محقّق و علامه ايراد گرفته‌اند و بعضي از فتاواي آنان را به گمانِ نداشتن دليل، ردّ کرده‌اند؛ ولي ما دلائل اين فتاوا را در غير کتب

1.وسائل الشيعة، ج ۲۰، ص ۳۶ ـ ۴۷ و ۹۶ ـ ۱۰۴.

2.براي نمونه، ر.ک: دائرة المعارف بزرگ اسلامي، مدخل «تحف العقول» و «الإحتجاج».


اخباريگري (تاريخ و عقايد)
206

حسن، و برخي موثّق و يا ضعيف است؛ ولي کليني از آن ميان، فقط همان يک روايتي را نقل کرده که طريقش ضعيف است. سرّ مطلب اين است که آن سند، عالي بوده و وسائط آن به معصوم عليه السلام، کمتر از روايات ديگر بوده است و براي رعايت اختصار، آن روايت را ذکر کرده است. وقتي انسان اينها را مي‌بيند، اعتمادش بر کتب اربعه بيشتر مي‌شود. ۱
وي سپس به مثالي استناد مي‌‌کند که کليني و شيخ طوسي به خاطر اختصار، از بيست حديث مذکور در کتاب المحاسن برقي، تنها بعضي را نقل کرده‌اند. وي بر اين اعتقاد است که چه بسا اگر آنان همه احاديث را نقل مي‌کردند، ديگر کسي نمي‌گفت اينها مضمره، مرسله، مقطوعه و يا غير اينهاست. ۲

نگاه اخباريان به ديگر کتب حديثي

عدّه‌اي از اخباريان، افزون بر کتب اربعه، احاديث برخي ديگر از کتاب‌هاي مشهور ميان شيعه را نيز قطعي الصدور و صحيح مي‌دانند و حتي مدّعي‌اند که تمام کتاب‌هاي کهن حديث شيعه، چنين‌اند. ۳آنان بيشترِ روايات اين کتب را متواتر مي‌‌دانند و در مواردي که متواتر نيست، معتقدند محفوف به قرائني است که موجب قطع عادي مي‌‌شود. ۴محمّد امين استرآبادي، همه احاديث کتب اربعه و ديگر کتب رايج ميان شيعيان را برگرفته از اصول معتبر پيشينيان مي‌‌داند و شگفتْ اين که اعتبار آن‌ها را چنان روشن و بديهي ‌انگاشته که مي‌‌گويد:
طرق و اَسنادي که در اين کتب ذکر شده، تنها براي تبرّک و تيمّم، و براي دفع سرزنش اهل سنت است تا مبادا احاديث شيعه را بي‌اساس بخوانند. ۵

1.کشف الأسرار في شرح الإستبصار، ج ۲، ص ۴۴ ـ ۴۵.

2.منبع الحياة، ص ۲۸ و ۶۴ ـ ۶۵.

3.هداية الأبرار، ص ۸۷ و ۸۹. شيخ حرّ عاملي بابي را در اين باره منعقد کرده و در آن، ۸۸ حديث آورده است (وسائل الشيعة، ج ۱۸، ص ۵۲، باب وجوب العمل بأحاديث النبي صلي الله عليه و آله والأئمة عليهم السلام المنقولة في الکتب المعتمدة وروايتها وصحّتها وثبوتها).

4.هداية الأبرار، ص ۱۰۷؛ الفوائد الطوسية، ص ۴۵۵ و ۵۲۵ ـ ۵۲۶.

5.الفوائد المدنية، ص ۵۲ ـ ۵۳.

  • نام منبع :
    اخباريگري (تاريخ و عقايد)
    سایر پدیدآورندگان :
    ابراهیم بهشتی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 11960
صفحه از 555
پرینت  ارسال به