199
اخباريگري (تاريخ و عقايد)

بيشتر روايات اصحاب ما که در کتب ماست، متواترند و به صحّت آنها قطع داريم. و آن دسته از رواياتي که متواتر نيستند، قرائني همراه آنان است که دلالت بر صحّت آنها دارد. پس اين اخبار، موجب علم و قطع است؛ هرچند در کتب ما به صورت خبر واحد ذکر شده‌ باشند. ۱
در مقابل، بسياري از اصوليان، قطعي الصدور بودنِ تمام روايات کتب اربعه را قبول ندارند و برخي از اخباريان نيز با آنان هم‌رأي‌اند، مانند فيض کاشاني که اين ديدگاه را «افراط و غلّو در اخبار» خوانده است. ۲فاضل توني هم ‌که برخي او را اخباري دانسته‌اند، صحّت همه اين اخبار را به صورت مطلق نمي‌پذيرد و سپس مي‌‌گويد:
بله، در صورتي که اخبار کتب اربعه معارضي نداشته باشند و مضمونشان نيز مخالف عمل فقهاي بزرگ نباشد، عمل کردن به آنها نافذ است و در اين صورت، لازم نيست که سند آنها بررسي شود. ۳

دلايل صحّت کتب اربعه

براي آشنايي با دلايل صحّت اخبار کتب اربعه، استدلال اخباريان را با دو مقدّمه بيان مي‌کنيم:

مقدّمه اوّل: قطع به صحّت منابع

به طور خلاصه، مقدّمه ادعاي اخباريان اين است که نويسندگان کتب اربعه، احاديث خود را از منابع معتبري گرفته‌اند که احاديث آن‌ها قطعي الصدور بوده است. توضيحْ اين که: شيعيان و شاگردان ائمّه عليهم السلام نوشته‌هايي را با عنوان «اصل» ۴در

1.جوابات المسائل التبانيات (رسائل الشريف المرتضي، ج ۱)، ص ۲۶.

2.الحقّ المبين، ص ۱۲.

3.الوافية في اُصول الفقه، ص ۲۶۶ و ۲۷۱ ـ ۲۷۲.

4.اصل، که عنوان بعضي از کتب حديثي شيعه بوده، بر مجموعه‌اي کوچک از احاديث اطلاق مي‌شده که مؤلّف، تمام احاديث آن را خود، از امام عليه السلام شنيده باشد، و يا از کسي شنيده باشد که آن کس از امام شنيده است. پس اصل، نخستين مرحله نقل حديث را مکتوب مي‌کرده و حالت پيش‌نويس داشته است. از اين رو، نظم و ترتيب خاصّي در آن نبوده است؛ ولي منبع تأليف آثار ديگري قرار مي‌گرفته که بر اساس نظم متناسب با موضوع کتاب، تدوين مي‌شد، مانند «مصنَّف» که معمولاً با هدفي غير از نقل حديث ـ مانند تاريخ و تفسير و رجال و کلام ـ ، تأليف مي‌شد (ر.ک: تاريخ حديث شيـعه، پاکتچي نهاية الدراية، ص ۵۲۹؛ الذريعــة، ج ۲، ص ۱۲۵ ـ ۱۲۶؛ کتاب الطهارة، امـام خميني، ج ۳، ص ۳۶۰؛ تفصيل الشريعة، کتاب الحدود، ص ۴۴۷).


اخباريگري (تاريخ و عقايد)
198

قطعي الصدور است؛ هرچند سند آن‌ها ضعيف به اصطلاح متأخّران باشد. به اعتقاد آنان اين روايات به‌ويژه روايات الکافي، صحيح به اصطلاح قدماست؛ ۱گرچه صدرو آن‌ها از سرِ تقيه بوده باشد. به ادعاي استرآبادي، نه تنها قطع اجمالي به مضمون روايات کتب اربعه داريم، بلکه از قرائن حالي و مقامي، به تک تک اين روايات نيز قطع تفصيلي به دست مي‌آيد. ۲
برخي از اخباريان سرشناسي که چنين ديدگاهي دارند، عبارت‌اند از: محمّد امين استرآبادي، محمّد تقي مجلسي، شيخ حسين کرکي، شيخ حرّ عاملي، محدّث نوري. ۳
برخي از اصوليان نيز چنين ديدگاهي دارند، مانند: شهيد اوّل، ۴مرحوم ناييني (که مناقشه در اسناد روايات الکافي را حرفه انسان عاجز خوانده است)، ۵و سيد مرتضي که چون به خبر واحد عمل نمي‌کرد و در عصري نزديک به زمان ائمه عليهم السلام مي‌زيست، ديدگاهش شايان توجه است. استدلال وي، دقيقاً همانند اخباريان است:

1.متقدّمان، اصطلاح «صحيح» را به حديثي اطلاق مي‌کردند که خصوصيات و قرائن همراه آن، موجب اعتماد به آن حديث شود؛ خواه راوي‌اش ثقه باشد يا نباشد. اما منظور متأخران از اين اصطلاح، حديثي است که سلسله سند آن، همگي امامي عادل بوده باشند (مشرقين الشمسين، شيخ بهايي، ص ۲۶).

2.الفوائد المدنية، ص ۱۸۴.

3.الفوائد المدنية، ص ۵۲ ـ ۵۳ و ۱۸۱؛ لوامع صاحب‌قراني، ج ۱، ص ۱۰۰ ـ ۱۰۵؛ هداية الأبرار، ص ۵۸؛ وسائل الشيعة، ج ۲۰، ص ۳۶؛ روضة المتّقين، ج ۱، ص ۲۸؛ خاتمة مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۴۶۳ و ۴۶۹.

4.وي در بحث استخاره، به روايتي مرسل استناد مي‌کند و سپس مي‌گويد: «ارسال اين روايت، ضرري ندارد؛ چراکه کليني در الکافي و شيخ در التهذيب آن را ذکر کرده‌اند» (ذکري الشيعة، ج ۴، ص ۲۶۶).

5.معجم رجال الحديث، ج ۱، ص ۸۷.

  • نام منبع :
    اخباريگري (تاريخ و عقايد)
    سایر پدیدآورندگان :
    ابراهیم بهشتی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 11891
صفحه از 555
پرینت  ارسال به