(أَمْ تَقُولُونَ عَلَي اللَّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ. ۱
آيا چيزي را که نمي‌دانيد، به خدا نسبت مي‌دهيد؟!).
(وَمَا يتَّبِعُ أَکثَرُهُمْ إِلاَّ ظَنًّا إِنَّ الظَّنَّ لاَ يغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيئا.۲
بيشتر آنان، جز از گمان پيروي نمي‌کنند؛ در حالي که گمان، هرگز [کسي را] از حق، بي‌نياز نمي‌سازد).
گذشته از اين که آيا اين استدلال تمام است يا نه، مي‌‌توان از اخباريان پرسيد که چگونه به اين آيات استناد ميکنند در حالي که ظاهر قرآن را حجّت نمي‌دانند؟ آيا روايتي معتبر، گوياي آن است که موضوع آيات، هر ظنّي است؟ به هر حال، به گفته بعضي از اصوليان، اين آيات تنها مربوط به اصول دين است و ما هنگام غيبت امام معصوم، ناچاريم که در فروع دين، به ظن عمل کنيم. ۳از ديد اخباريان، چنين تخصيصي صحيح نيست؛ ۴زيرا ظن در برخي از اين آيات، به صراحت در باره فروع دين و احکام شرعي است ۵و در برخي ديگر، در باره دو موضوع به کار رفته که يکي اعتقادي و ديگر حکمي فرعي است. ۶
دو. نهي از عمل به غير علم در روايات
اخباريان از روايات بسياري برداشت کرده‌اند که در احکام شرعي، علم لازم است و فتوا دادن و عمل کردن بدون علم، جايز نيست. شيخ حرّ عاملي اين روايات را متواتر دانسته است. ۷براي نمونه، ابو عبيده حذّاء در روايتي صحيح، از امام باقر عليه السلام نقل مي‌کند:
1.سوره بقره، آيه ۸۰.
2.سوره يونس، آيه ۳۶.
3.معالم الدين و ملاذ المجتهدين، ص ۱۹۵.
4.الفوائد المدنية، ص ۹۲؛ الفوائد الطوسية، ص ۳۲۴، ۴۰۷ و ۵۲۸
5.سوره انعام، آيه ۱۴۴؛ سوره يونس، آيه ۵۹.
6.موضوع آيه ۱۴۸ سوره انعام که عمل به ظن را نکوهش کرده است، هم شرک است که يکي از اصول اعتقادي است، و هم تحريم برخي خوردني‌ها که از فروع است.
7.الفوائد الطوسية، ص ۴۰۷ و ۵۲۹. وي بابي را در وسائل الشيعة (ج ۱۸، باب عدم جواز القضاء والإفتاء بغير علم...) بدين روايات اختصاص داده و ۳۶ حديث را ذکر کرده است. نيز، ر.ک: مستدرک الوسائل، ج ۱۷، ص ۲۴۳، (صفات القاضي، باب ۴).
