تحقيقي و مهذّب و منقّح نيست. به هر حال، اين کتاب مشهورتر از آثار ديگر اوست. با اين حال، محدّث بحراني تذکّر داده که او در اجازه‌نامه‌اش براي شيخ ناصر جارودي، فراموش کرده منية الممارسين را نيز در کنار پنجاه اثر ديگر خود ذکر کند. سماهيجي در اين کتاب، در ضمن پاسخ به ۸۹ سؤال شاگردش شيخ ياسين، به مجتهدان بسيار حمله کرده، و چهل فرق بين عالم اخباري با مجتهد اصولي مي‌شمارد. ^۱
برخي از ديگر آثار سماهيجي نيز از اين حيث، شايان توجه‌اند که رويکردهاي اخبارگرايانه او را نمايان مي‌‌سازند. از آن جمله، رساله‌اي در نفي اجتهاد دارد و در آن، ادّعا کرده که اجتهاد، در زمان ائمّه عليهم السلام وجود نداشته است. ^۲همچنين، در مقدّمه کشکولي به نام رياض الجنان المشحون باللؤلؤة والمرجان، قصيده‌اي سروده در مدح حديث و تعريف و تمجيد از اهل حديث؛ به‌ويژه محمّد امين استرآبادي، شيخ حرّ عاملي، و فيض کاشاني، و در آن، اجتهاد را نيز نکوهش مي‌‌کند. ^۳وي در اثري به نام الرسالة العلوية في ثلاث مسائل کلامية، مي‌‌گويد:
آنچه در اصول بدين لازم داريم، علم و يقين است؛ هرچند آن علم و يقين، از راه ادلّه و برهان عقلي نبوده باشد. ^۴
کتاب النوحية، در اصول فقه است و سماهيجي آن را در پاسخ به سؤالات نوح بن هاشم نوشته و در آن مي‌گويد:
ما قبول نداريم که رجوع کردن به مجتهد، واجب بوده باشد، و در اين باره، نه از طرف خداوند و نه رسول الله و اهل بيت او عليهم السلام فرماني وارد نشده است. و آن کس که رجوع به او واجب است، راوي حديث است که عالم به آن و عارف به معاني آن و ثقه و مورد اطمينان بوده باشد؛ ولي در اصطلاح، به «مجتهد» راوي حديث

شيخ عبد الله سماهيجي (۱۰۸۶ ـ ۱۱۳۵ ق)

شيخ عبد الله فرزند صالح بن جمعه، در روستاي سماهيج بحرين زاده شد. به سبب حمله خوارج به بحرين، ناگزير به اصفهان آمد و هنگام حمله افغان‌ها، به بهبهان رفت و ماندگار شد. محدّث سماهيجي، محدّثي متبحّر و شاعري زبردست بود. در ميان استادان و مشايخ اجازه سماهيجي، شيخ سليمان بن عبد الله ماحوزي معروف به محقّق بحراني (م ۱۱۲۱ ق)، از همه سرشناس‌تر، و سهمش در ‌آموزش وي، بيشتر بوده است.
سماهيجي از اخباريان تندرو بود و کمال تواضع را نسبت به هم‌مسلکان اخباري‌اش داشت؛ چنان که در اجازه‌اي که به شيخ ياسين داده، خود را «خادم و خاک زير قدم‌هاي اخباريان» ‌خوانده است. ^۱وي به همان اندازه که به اخباريان عرض ارادت مي‌‌کرد، اهل اجتهاد را نيز با سرزنش‌هاي خود مي‌‌نواخت و به بدگويي از اصوليان شهرت داشت. ^۲محدّث بحراني که خود از اخباريان است، او را از اخباريان خالص و ناب مي‌داند؛ ولي مي‌گويد:
وي بسيار مجتهدان را سرزنش و ملامت مي‌کرد و به آنان ناسزا مي‌گفت. ^۳
سخن سيد عبد الله جزايري نيز شنيدني است که مي‌‌گويد:
وي بر طريقه و مشي اخباريگري، افراط و تندروي مي‌کرد و [نمونه‌اي] از زياده‌روي او اين بود که عمل به ظواهر آيات را منع مي‌کرد و عقيده داشت تمام قرآن براي رعيت و مردم، متشابه است! ^۴
سماهيجي تأليفات بسيار داشت. برخي منية الممارسين في أجوبة الشيخ ياسين را بهترين کتاب سماهيجي دانسته‌اند؛ اگرچه معتقدند که اين نيز همانند ديگر آثارش،