(منافات با عقل)، معتقد است که سهو نبي اگر از طرف خداوند رحمان باشد ـ يعني اِسها باشد ـ ، مانعي ندارد و روايات را نيز حمل بر همين مي‌‌کند. ^۱
مهم‌تر از همه اين که او در منبع الحياة، از دو اصل بحث مي‌کند: يکي در ردّ قول فقهايي که مي‌گويند: «قول ميت، مانند ميت است و حجّت نيست» و قول مجتهد ميت را هم حجّت مي‌‌شمارد، و ديگري در تحقيق اين قول مجتهدان که مردم را به دو صنفِ مجتهد و مقلّد تقسيم مي‌‌کنند. ^۲
شايان توجه است که اوّلاً: سيد نعمة الله استادان بسياري را ديده بود که برخي از آن‌ها به قطع، اصولي و پيرو مکتب اجتهاد بوده‌اند، مانند: ميرزا ابراهيم فرزند ملا صدراي شيرازي (م ۱۰۷۰ ق)، شاه ابو الوالي محمّد شيرازي ـ که فلسفه و کلام را در شيراز، نزد اين دو خواند ـ ، شيخ جعفر بحراني (م ۱۰۹۱ ق) ـ که اصول فقه و شرح عميدي را در محضر او تلمّذ کرد ـ ، سيّد هاشم بن حسين احسايي ـ که زبدة الاصول شيخ بهايي را نزد او خواند ـ ، و شيخ عماد الدين يزدي ـ استاد حکمت و منطق و رياضيات او در اصفهان ـ. پس او در علوم عقلي نيز دستي داشته است.
ثانياً: استادان او در علوم نقلي و آنان که گرايش اخباري داشتند نيز به نسبت، بسيار معتدل بوده‌اند، مانند: علّامه محمّد باقر مجلسي، فيض کاشاني، و شيخ عبد علي حويزي صاحب نور الثقلين که استاد منقول او در شيراز بوده است. ^۳
با ملاحظه چنين نکاتي، دور از انتظار نيست که او را در اخباريگري، دست کم از جهاتي، فردي ميانه‌رو ببينيم؛ چنان که معتقد بود اهل اجتهاد نيز بذل جهد مي‌‌کنند و مثاب‌اند، و حتي به خلاف اخباريان ديگري که باکي از تکفير مجتهدان نداشتند، او مي‌‌گفت: «شايد حق همان باشد که آنها پيموده‌اند!». پس مي‌‌توان او را در اخباريگري، معتدل شمرد؛ هرچند نه به اندازه استادش علامه مجلسي. ^۴

بررسي رويکرد سيّد نعمة الله

چنان که معروف و مشهور است، سيد نعمة الله جزائري اخباري بوده و برخي از عبارات خود او نيز متضمّن اعتراف به اين نکته است. ديدگاه‌ او در باره تحريف قرآن ـ که تحريف به نقصان را به استناد روايات مي‌‌پذيرد ـ ، نوع رواياتي که نقل کرده و معتبر شمرده، نظرش در باره دليل عقلي در احکام و موارد ديگري از اين دست را مي‌‌توان نشانه‌هاي استواري بر گرايش او به اخبار دانست. براي نمونه، به اعتقاد وي، اگر دليل نقلي با عقلي معارضه کند، دليل نقلي مقدم مى‌شود، و براي اثبات اين سخن، به «اخبار صحيحه» استناد کرده است؛ يعني براي دفاع از نقل در برابر عقل، به خود نقل استناد کرده است. ^۱
با اين حال، او در برخي از ديدگاه‌هاي اصلي اخباريان، با آنان هم‌داستان نيست. براي نمونه:
به خلاف بسياري از اخباريان، احاديث کتب اربعه را متواتر نمي‌داند و حتي برخي از آن‌ها را قاطعانه رد مي‌‌کند. ^۲
اجتهادي را که از کتاب و سنت استنباط شود، جايز و حتي واجب مي‌داند، ^۳گرچه دلايل عقلي را در مسائل فقهي و غير فقهي، قابل اعتماد نمي‌داند. ^۴
معتقد بود که اهل اجتهاد نيز بذل جهد مي‌‌کنند و بر کارهايي که انجام داده‌اند، مثاب هستند، و شايد حق، همان راهي باشد که آنها پيموده‌اند. ^۵
ظواهر آيات قرآن و سنت پيامبر را حجّت مي‌‌داند. ^۶
در باب «سهو النبي صلي الله عليه و آله»، کژدار و مريز نظر داده است؛ دليل عقلي را براي ردّ اخبار دال بر سهو، معتبر نمي‌شمارد و از سوي ديگر، براي پرهيز از اشکالات اساسي