خود جزائر بر گشت؛ ولي در پيِ نزاع والي بصره با وزير عثماني والي بغداد، به هويزه و سپس به شوشتر آمد و ضمن پذيرش منصب قاضي القضاتي و شيخ الاسلامي و امامت جمعه، تعليم و تدريس را در آن جا ادامه داد تا سال ۱۱۱۲ ق، که هنگام بازگشت از زيارت ثامن الحجج عليهم السلام، در نزديکي پل دختر وفات کرد و همان جا به خاک سپرده شد. ^۱
سيّد نعمة الله جزايري، اهل تأليف بود و در زمينه‌هاي گوناگون؛ به ويژه شرح اخبار و احاديث اهل بيت عليهم السلام، بيش از پنجاه اثر آفريد که برخي داراي چندين مجلّد است. ^۲مهم‌ترين آثار او، عبارت‌اند از:
ـ الانوار النعمانية، که در چهار جلد چاپ شده است.
ـ منبع الحياة في حجّيته قول المجتهدين من الأموات، شامل دو بحث: حجّيت قول مجتهد مرده، و تقسيم مردم به دو گروه مقلّد و مجتهد.
ـ الهداية في الفقه، رساله عمليه‌اي در طهارت و نماز.
ـ مقامات النجاة، در شرح اسماء الحسني و در بر دارنده فوائدي لطيف است. جلد اوّل آن را تا حرف «ضاد» به اتمام رسانده بود که استادش علّامه مجلسي، به سبب مطالب عرفاني و اشعاري که به مذاق عرفا در آن بود، او را از اتمام کتاب نهي کرد.
ـ عقود المرجان يا حواشي القرآن، تفسيري که در حواشي قرآن مجيد نوشته است.
ـ غاية المرام، شرح جديد و مختصر او بر تهذيب الأحکام شيخ طوسي، که پس از شرحي مفصّل به نام مقصود الانام به تأليف آن پرداخت. ^۳
وي علاوه بر شرح تهذيب شروح ديگري هم بر اخبار دارد مانند: کشف الأسرار في شرح الإستبصار (که در سه مجلّد به چاپ رسيده). همچنين، بر هر يک از اين کتاب‌هاي روايي نيز شرح نوشته است: روضه کافي، عوالي اللآلي، توحيد صدوق، عيون أخبار الرضا عليه السلام، الإحتجاج طبرسي، و صحيفه سجّاديه. ^۴

ديگري اجر اين که به واقع رسيده است. ^۱وي علم اصول را نيز بر خلاف اخباريان، بدعت و باطلي از مخترعات عامّه نمي‌داند، و عقيده دارد که قسمت کمي از علم اصول، از علوم الهي است؛ زيرا علم حديث، نيازمند آن است. ^۲
۷. روش وي در تقسيم اخبار نيز بر خلاف اخباري‌ها است. آنان تقسيم چهارگانه حديث را به صحيح، حسن، موثق و ضعيف، باطل مي‌دانند؛ ^۳ولي علامه اين تقسيم را قبول دارد. ^۴
در نتيجه چنين آرايي، بايد مجلسي را از مجتهدان شمرد و حسابش را از اخباريان جدا دانست. ولي اگر اين ديدگاه‌ها را با روش عملي او در مباحث و نيز رويکردهاي اخبارگرايانه وي، در کنار هم بگذاريم، روشن مي‌شود که او اهل اجتهاد بوده؛ ولي نقل‌گرايي‌ِ او، بيش از عقل‌گرايي‌اش بوده است. چنان که در آغاز اين فصل گفتيم، اخباريگري شامل طيفي از گرايش‌هاي قوي و ضعيف به اخبار است. بر اين مبنا، رويکرد مجلسي را بايد در ميانه اين طيف، جايي نزديک به انتهاي کم‌سوي آن جُست. از همين رو، دقيق‌تر اين است که وي را «اخبارگرا» بخوانيم و نه «اخباري». نام بردن از وي نيز در شمار اخباريان، به سبب گرايش او به اخبار است.

سيد نعمة الله جزايري (۱۰۵۰ ـ ۱۱۱۲ ق)

سيد نعمة الله فرزند عبد الله بن محمّد موسوي جزايري، زادگاهش صباغيه، يکي از جزاير بصره بود و از فضلا و محدّثان بزرگ شيعه است که به گفته بزرگان، اطلاع گسترده‌اي راجع به اخبار اماميه داشت و آثار معصومان عليهم السلام را تتبّع کرده بود. او در جزائر، هويزه و دار العلم شيراز، تحصيل کرد و پس از آن، به اصفهان رفت و تا چهار سال، در منزل علّامه مجلسي سکونت گزيد. او علاوه بر همکاري با علامه در تأليف بحار الأنوار و نيز مرآة العقول (شرح کافي)، تدريس هم مي‌‌کرد. سپس به وطن