145
اخباريگري (تاريخ و عقايد)

سيد عبد العظيم بن عباس استرآبادي از علماي اخباري، شيخ فخر الدين طريحي صاحب مجمع البحرين (م ۱۰۸۵ ق) و شيخ رماحي، از مشايخ اجازه علّامه بحراني بودند. بزرگاني چون شيخ حرّ عاملي صاحب وسائل الشيعة (م ۱۱۰۴ ق) نيز از وي اجازه روايت داشتند. ۱
علامه بحراني آثار بسياري در تفسير و عقائد دارد که همگي مشتمل بر روايات‌اند و گرايش و انس او را با اخبار، از ظاهر آثارش نيز مي‌‌توان در يافت؛ به ويژه اين که در مقدّمه تفسير البرهان، تأکيد مي‌‌کند که همه دانش‌هاي ديني را تنها بايد از اهل بيت پيامبر ـ صلوات الله عليهم ـ آموخت. ۲اين عالم اخباري، در بيشتر آثار خود به حقّانيت اهل بيت عليهم السلام و دفاع از مباني اعتقادي شيعه پرداخته است. ميرزا عبد الله افندي، تأليفات علامه بحراني را ۷۵ عنوان شمرده و نقل کرده است که وي در طول عمر، آنچنان از فرصت استفاده مي‌‌کرد که طيّ چهار ماه قبل از وفاتش نيز هنگام بيماري و ضعف و با اين که قدرت بر نوشتن نداشت، رساله‌اي را در باره برتر بودنِ حضرت علي عليه السلام از پيامبران اولو العزم تأليف کرد. او اخبار را املا مي‌کرد و يکي از شاگردانش مي‌نوشت و يک يا دو روز بعد از تمام شدن رساله، از دنيا رفت. ۳
شايد شهرت هيچ کدام از آثارش به البرهان في تفسير القرآن نرسد. اين کتاب، يکي از مهم‌ترين تفاسير رواييِ شيعه است و از حيث منابع حديثي، کامل‌تر از تفسير ديگري از علامه بحراني است با نام الهادي و مصباح النادي يا ضياء النادي.
برخي از ديگر آثار علامه بحراني، عبارت‌اند از: معالم الزلفي في معارف النشأة الاولي والاخري، شامل مباحث اعتقادي، به ويژه در باره قبر و قيامت؛ نزهة الابرار، تبصرة الولي در باره افرادي که خدمت امام زمان عليه السلام تشرّف يافته‌اند؛ إحتجاج المخالفين علي إمامة علي بن أبي طالب عليه السلام مشتمل بر ۷۵ دليل از اهل سنت بر امامت آن حضرت؛

1.أمل الآمل، ج ۲، ص ۳۴۱؛ البرهان في تفسير القرآن، ج ۵، ص ۸۶۷؛ لؤلؤة البحرين، ص ۶۶ ـ ۷۵؛ طبقات أعلام الشيعة، ج ۶، ص ۸۱۰؛ دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج ۱۱، ص ۳۸۶.

2.دانش‌نامه جهان اسلام، ج ۲، مقاله حسن طارمي، ص ۳۱۴.

3.رياض العلماء، ج ۵، ص ۳۰۰. نيز ر.ک: البرهان في تفسير القرآن، ج ۱، مقدّمه محقّق، ص ۴۸ ـ ۵۴.


اخباريگري (تاريخ و عقايد)
144

شيخ يوسف بحراني و بعضي ديگر به پيروي از او، بر اين باورند که بضاعت علميِ سيّد هاشم بحراني، اندک بوده و تواناييِ ارائه فتوا نداشته است؛ زيرا گرچه تأليفات فراوان، نشان‌دهنده کثرت اطلاع او از اخبار است، ولي اين تصنيفات، تنها جمع و تأليف روايات است و در آن ميان، مطلبي از خود وي و يا ترجيح نظري بر نظر ديگر، و اختيار يک قول، ديده نمي‌شود. حتي در پاسخ به استفتائات نيز به شيوه عالمان سده‌هاي نخست، به گزارشي از مصادر فتوا پرداخته و متن اخبار را به عنوان فتوا ‌نوشته است. ۱
اين سخن، درست نيست؛ زيرا سيّد هاشم در فقه استدلالي نيز دو کتاب داشته است: يکي به نام التبيان و ديگري به نام التنبيهات که مشتمل بر استدلالاتي در مسائل فقهي از کتاب طهارت تا ديات است. ۲و به گفته سيّد محسن امين رحمه الله عليه ، چون شيخ يوسف بحراني و برخي ديگر، از اين دو کتاب اطلاع پيدا نکرده‌اند، در مقام فقهي او ترديد کرده‌اند. ۳
او در بحرين، از موقعيت ممتازي برخوردار بود و بجز تأليف و تدريس، زعامت فقهي و مرجعيت ديني ـ اجتماعي را نيز بر عهده داشت و مقام قضا و رسيدگي به امور حسبيه، بعد از محمّد بن ماجد، به او منتقل شده بود. امر به معروف و نهي از منکر را در آن ديار انتشار داد. ۴صاحب جواهر که از بزرگان مکتب اجتهاد است، سيّد هاشم بحراني را همچون مقدّس اردبيلي، نمونه بارزي از ملکه عدالت شمرده، مي‌گويد:
بنا بر اين که معناي عدالت، «ملکه و صفت نفساني و نيروي بازدارنده در وجود انسان» بوده باشد که او را از گناهان کبيره و اصرار بر صغاير باز دارد ـ نه حسن ظاهر ـ ، حکم کردن به عدالت اشخاص ممکن نيست، مگر اين که آن فرد در تقوا، همانند مقدّس اردبيلي و سيّد هاشم بحراني باشد. ۵

1.لؤلؤة البحرين، ص ۶۳؛ أنوار البدرين، ص ۱۳۶؛ الفوائد الرضوية، ص ۷۰۵؛ دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج ۱۱، ص ۳۸۶.

2.رياض العلماء، ج ۵، ص ۳۰۰؛ الذريعة، ج ۴، ص ۴۵۱، ش ۲۰۱۱.

3.أعيان الشيعة، ج ۱۵، ص ۱۷۲.

4.لؤلؤة البحرين، ص ۶۳؛ روضات الجنات، ج ۸، ص ۱۸۱ ـ ۱۸۲؛ أنوار البدرين، ص ۱۳۷ ـ ۱۳۹.

5.جواهر الکلام، ج ۱۳، ص ۲۹۵.

  • نام منبع :
    اخباريگري (تاريخ و عقايد)
    سایر پدیدآورندگان :
    ابراهیم بهشتی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 12100
صفحه از 555
پرینت  ارسال به