141
اخباريگري (تاريخ و عقايد)

شيخ حرّ از استادان بسياري بهره برد يا اجازه روايت گرفت، و به همين ترتيب، عدّه فراواني نيز در نزد او شاگردي کردند، يا اجازه روايت داشته‌اند. اما آنچه ويژگي بي‌بديل او در ميان عالمان سده‌هاي اخير شمرده مي‌‌شود، زحمات بسياري است که در راه احيا، تهذيب و نشر علوم اهل بيت عليهم السلام متحمّل شد که حاصلش چندين کتاب و رساله کم‌نظير و پرمنفعت است. مصحّح أمل الآمل، ۵۵ اثر از آثار وي را شمارش کرده است. ۱
۱. تفصيل وسائل الشيعة إلي تحصيل مسائل الشريعة؛ معروف به وسائل، که در شب جمعه ۲۸ ذي‌حجّه سال ۱۰۸۸ ق، پس از بيست سال، از تأليف آن فارغ شده است. وسائل، اثري ارزشمند مشتمل بر ۳۵۸۶۸ حديث فقهي است که از مصادر اصلي همه فقهاي عصر ما، و از کتاب‌هاي معتبر شيعه، همچون کتب اربعه به شمار مي‌‌آيد. اين کتاب، ابتدا در شش مجلّد رحلي، و چاپ جديد آن، در بيست و سپس سي جلد، به چاپ رسيده است. وي در کتابي به نام تحرير وسائل الشيعة، به شرح و بيان روايات اين کتاب پرداخته است. ۲
شيخ حرّ عاملي در اين کتاب، به سبک محدّثان سده‌هاي نخست، کوشيده است که حکم شرعي را با بهره بردن از عين الفاظ حديث، بيان کند. وي رأي خويش را با عنواني که براي هر باب بر گزيده، اعلام داشته است. اين عناوين به‌ويژه در جلد هجدهم، با مشرب اخباريگري، سازگارند؛ مانند اين که مي‌گويد: تا فقيه يقين به حکم شرعي نداشته باشد، فتوا دادن براي او جايز نيست؛ ۳و بايد توقّف و احتياط کند؛ ۴تقليد کردن از غير معصوم، جايز نيست مگر در مواردي که مدرک حکم، نصّي از معصوم بوده باشد؛ ۵ظواهر آيات قرآن،بدون تفسيري که از اهل بيت عليهم السلام، حجّيت

1.أمل الآمل، ج ۱، مقدّمه مصحّح، ص ۳۳.

2.هداية الاُمّة، ج ۸، ص ۵۴۵؛ وسائل الشيعة، ج ۲۰، ص ۶؛ خاتمة مستدرک الوسائل، ج ۱، مقدّمه محقّق، ص ۸ ؛ أمل الآمل، ج ۱، ص ۱۴۲ـ ۱۴۴؛ الذريعة، ج ۱۶، ص ۲۴۵، ش ۹۷۷.

3.وسائل الشيعة، ج ۱۸، ص ۹.

4.همان، ص ۱۱۱ و ۱۱۹.

5.همان، ص ۸۹.


اخباريگري (تاريخ و عقايد)
140

گزيد. ۱او بي شک ، از بزرگان مکتب اخباري بوده و در اين باره، بسيار قاطعانه سحن مي‌‌گفته است؛ چنان که به نقلي، شهادت طلبه‌اي را که زبدةي شيخ بهايي مي‌خوانده، به خاطر اين که اصول فقه مي‌خواند، ردّ کرد. ۲همچنين از مسير انتخاب شده براي طلاّب آن زمان، گله داشته است. در اين باره مي‌گويد:
وسوسه بر بسياري از مردم غالب آمده، سعي و کوشش خود را در غير علوم اهل بيت عصمت عليهم السلام که از هر لغزش و عيبي منزّه‌اند، مصروف داشته‌اند... . ۳
وي در سال ۱۰۸۵ ق، از مشهد رضا عليه السلام به اصفهان سفر کرد و در پيِ ديدار با علّامه مجلسي، علّامه او را به ديدن شاه سليمان صفوي برد و در مجلس شاه، صحنه‌اي فراموش نشدني پيش آمد. ۴بسياري از علماي اصفهان، با ديدنِ عظمت علمي و ديني شيخ حرّ، از شاه سليمان خواستند که او را از بازگشت به مشهد، منصرف کند. شاه هم او را براي اقامه نماز، به اصفهان دعوت کرد؛ ولي او از سرِ علاقه به اقامت در جوار ثامن الائمّه عليهم السلام، نپذيرفت و به خراسان بر گشت. بعد از مدتي، شاه سليمان منصب قاضي القضاتي و شيخ الاسلامي، بزرگ‌‌ترين منصب امور شرعي و مدنيِ ديار خراسان را به او سپرد. ۵

1.روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۰۴ ـ ۱۰۵، ش ۶۰۵؛ الفوائد الرضوية، ص ۱۱۰؛ رساله سجع البلابل، آيت الله مرعشي نجفي، صفحه «ه»؛ أمل الآمل، ج ۱، ص ۶۵، ش ۵۲ و ص ۱۴۱، و ۱۰۷ ـ ۱۰۸، ش ۹۶، و ص ۱۲۰، ش ۱۲۷، و ص ۱۴۲؛ ج ۲، ص ۳۷۰.

2.روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۰۴؛ أعيان الشيعة، ج ۱۳، ص ۴۳.

3.إثبات الهداة، ج ۱، ص ۱۱۹، باب ۴، ص ۱۳۲، باب ۵ و ص ۳.

4.آن صحنه، چنين است: شيخ حرّ با مصاحبت علّامه مجلسي و علماي ديگر، به محضر سلطان رفتند. عادت بر آن بود که علما به احترام سلطان، بر فرش خاصّ سلطان نمى‌نشستند و سلطان هم در حضور علما، به احترام آنان، بر آن فرش نمي‌نشست. پس علامه مجلسي و ديگران، در مقام خود نشستند؛ ولي شيخ حرّ ـ که شايد از اين آداب ايرانيان آگاه نبوده ـ رفت و بر بالاي همان فرش خاصّ نشست؛ به طوري که بين او و شاه، تنها يک متکّا فاصله بود. سلطان دلگير شد و از شيخ پرسيد: «حرّ را با خرّ، چه قدر فاصله است؟». شيخ بدون تأمّل و فوت وقت، گفت: «يک متکا!». شاه از شجاعت و حاضرجوابي شيخ، يکه خورد ( روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۰۴؛ أعيان الشيعة، ج ۱۳، ص ۴۱۳، ش ۹۲۱۴؛ قصص العلماء، ص ۲۹۲).

5.روضات الجنات، ج ۷، ص ۱۰۴.

  • نام منبع :
    اخباريگري (تاريخ و عقايد)
    سایر پدیدآورندگان :
    ابراهیم بهشتی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 12197
صفحه از 555
پرینت  ارسال به