109
اخباريگري (تاريخ و عقايد)

روشن است که جايگاه اين بحث، متون کلامي است و در حوزه اعتقادات و معارف اسلامي مي‌گنجد؛ ولي از آن جا که اين مسئله، نقطه اصطکاک و يا تلاقيِ مباحث عقلاني با حديث است، مي‌توان از هر پاسخي، به دو چيز پي برد: نخست، به مبانيِ فکريِ پاسخ‌دهنده و روش‌شناسي وي در اصول اعتقادي؛ و دوم، به رويکرد او در حوزه نقل و حديث‌شناسي. اين که پاسخ‌دهنده، به رويکردها و مباني اخباريان گرايش داشته باشد يا بدانچه مجتهدان و اصوليان مي‌‌گويند، تأثير مستقيمي بر ديدگاه وي در بحث سهو نبي خواهد داشت. پس مي‌‌توان ديدگاه دانشمندان سده‌هاي مختلف را در اين باره بررسي کرد و سپس در باره نسبت فکري آنان با هر يک از دو گروه اخباري و اصولي، به داوري پرداخت. حال اگر محدّثان قديم، در نسبت دادنِ سهو و نسيان به نبي اکرم صلي الله عليه و آله اشتراکي با اخباريان متأخّر داشته باشند، اين سؤال اصلي مطرح خواهد شد که آيا چنين اشتراکي مي‌تواند نشانه‌اي باشد بر اين که محدّثان نيز در واقع، اخباري بوده‌اند؟

نظر مشهور

به عقيده بيشتر اماميه، بلکه قريب به اتفاق آنان، سهو و فراموشي در نماز، همانند سهو و نسيان در تبليغ احکام دين، براي پيامبر و امام جايز نيست. به گفته محمّد تقي مجلسي (مجلسي اوّل)، نماز جايگاه حضور قلب پيامبر خدا صلي الله عليه و آله با خداوند تبارک و تعالي است. حالْ اگر جايز باشد که ايشان در اين هنگام سهو کند، ممکن است در تبليغ احکام الهي نيز سهو کند؛ زيرا در واجب بودن، هر دو يکسان‌اند: نماز بر ايشان واجب است، چنان که تبليغ بر ايشان واجب است. ۱و چون همه اتفاق دارند بر اين که انبيا در بيان دستورهاي ديني اشتباه نمي‌کنند، ۲پس در عباداتي چون نماز نيز

1.همان، ص ۲۹۹ ـ ۳۰۰.

2.ر.ک: کتاب من لا يحضره الفقيه، ج ۱، ص ۲۳۴، ذيل ح۱۰۳۱؛ اوائل المقالات (سلسلة مؤلفات الشيخ المفيد، ج ۴)، ص ۶۵؛ مجمع البيان، ج ۴، ص ۷۸، ذيل آيه ۶۸ سوره انعام. مجلسي در اين باره ادعاي اجماع کرده است (بحار الأنوار، ج ۲۵، ص ۳۵۰ ـ ۳۵۱).


اخباريگري (تاريخ و عقايد)
108

به آن، ذکر کرده باشد. ۱گاهي هم کلام ابن عباس را در ذيل آيه مي‌‌آورد و بر آن اعتماد مي‌کند و حتي در برخي از آيات، به کلام شعرا نيز استشهاد مي‌کند. ۲
۲. گذشته از چنين اشکالاتي، اين که استرآبادي عدم حجّيت ظواهر قرآن را به پيشينيان نسبت داده، في الجمله درست است؛ ولي ادعاي وي در بخش مربوط به سنت پيامبر، قابل دفاع نيست.
۳. چنان که خواهيم گفت، خود اخباريان نيز در باره حجّيت ظواهر، هم‌داستان نيستند و برخي از آنان مانند سيد نعمة الله جزايري ۳و فيض کاشاني و علامه مجلسي، نظر استرآبادي را در اين باره قبول ندارند. پس نمي‌توان چنين نظري را معيار مناسبي براي شناسايي ردّ پاي اخباريان در تاريخ دانست و به هر حال، هدف استرآبادي از اين ادعا به دست نمي‌آيد.

نگاه اخباريان و قدماي محدّثين در باب سهو نبي

يکي از اعتقادات بنيادين شيعه، عصمت پيامبر و امام است و حتي به ادّعاي برخي از دانشمندان اماميه ـ از جمله شيخ صدوق، سيّد مرتضي و محمّد باقر مجلسي ـ ، عصمت فراگير پيامبران و امامان؛ يعني پاک ماندنشان از همه گناهان کبيره و صغيره، اجماعي است. ۴اما آيا عقلاً جايز است که سهو و فراموشي و يا اِسها را به پيامبر يا امام نسبت دهيم؟ اگر اين‌چنين نسبتي روا نباشد، تکليف روايات «سهو النبي» چيست که خبر مي‌‌دهند پيامبر خدا صلي الله عليه و آله در نماز واجب، شمار رکعات را فراموش کرد و دچار سهو شد؟

1.براي نمونه، در آيه شريف (أُحِلَّتْ لَکم بَهِيمَةُ الاَْنْعَامِ) (سوره مائده، آيه ۱) مي‌گويد: اين آيه شريف، دليل بر اين است که خوردن گوشت هر حيواني غير از انعام، حرام است ( تفسير القمّي، ج ۱، ص ۱۶).

2.کشف القناع، ص ۲۱۳.

3.منبع الحياة، ص ۴۹؛ الاُصول الأصلية، ص ۳۸ و ۴۹.

4.تصحيح الاعتقاد (سلسلة مؤلَّفات الشيخ المفيد، ج ۵)؛ الإعتقادات، شيخ صدوق، ص ۹۶؛ تنزيه الأنبياء و الائمّة، ص ۳۴؛ بحار الأنوار، ج ۱۷، ص ۱۰۸ و ج ۲۵، ص ۳۵۰.

  • نام منبع :
    اخباريگري (تاريخ و عقايد)
    سایر پدیدآورندگان :
    ابراهیم بهشتی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 12045
صفحه از 555
پرینت  ارسال به