آنان افراد صاحب نظر و اهل بازرسي نبودند تا در آنچه روايت مي‌کنند، بينديشند و درست و نادرستش را جدا کنند و از همين رو، اخبارشان مختلف و مخلوط است. اصحاب حديث، از راه نظر و استدلال کردن در اخبار، روي‌ برتافتند و تنها به همين اکتفا کردند که آنچه را از مردمان شنيده بودند، باز گويند. و به تقليد پرداختند و از انديشيدن و تأمل کردن، خودداري ورزيدند؛ در حالي که شناختنِ اخبار درست و نادرست، ميسّر نمي‌شود، مگر از طريق نظر کردن در اصول و اتکا به نظر و استدلال؛ چراکه تنها از اين طريق مي‌‌توان در يافت که آنچه نقل شده، درست است. ^۱
وي همچنين، در ردّ شيخ صدوق که تقيه را بدون احتمال ضرر نيز واجب مي‌دانسته، ^۲از صدوق انتقاد مي‌کند که: او از روش اصحاب حديث پيروي کرده و به ظواهر الفاظ عمل نموده، و از راه‌هاي تفکر دوري گزيده است، و اين طرز تفکّر، به دين کسي که پاي‌بند آن است، ضرر مي‌رساند و باقي ماندن بر آن، مانع از تحقيق عقلاني است. پس بايد قائل به تفصيل شد. ^۳
عبد الجليل قزويني (م بعد از ۵۶۰ ق) نيز ديدگاه محدّثان قم را مخالفت با هر گونه استدلال و تفکّر عقلاني دانسته است. ^۴

تمسک به اخبار در اصول عقايد

اعتقاد ديگري که اخباريان به محدّثان پيشين داده‌اند، اين است که حکم عقل نظري را نه در اصول دين قبول ندارند و نه در فروع دين. آنان در گام نخست، در مسائل شرعي و به‌ويژه اصول دين، علم و يقين را لازم مي‌‌شمارند ^۵و لازم نمي‌دانند که علم و يقين در اصول دين، از راه برهان و ادّله عقلي حاصل شود؛ ^۶بلکه دلايل

بسياري از شيعيان که از اصحاب امامان بوده‌اند به کارگيري عقل را در مباحث ديني جايز نمي‌دانستند و پاي‌بند به نصوص ديني بوده‌اند. ^۱
به هر حال، محدّثان کهن به‌ويژه شيخ صدوق، مشمول اين سخن بوده‌اند و اعتقادي به حجّيت عقل در مسائل ديني نداشته‌اند. برداشت شيخ مفيد، سيد مرتضي، شيخ طوسي که خود، طرفدار دلائل عقلي بوده‌اند،و ديگر متکلّمان آن زمان نيز همين بوده است. سيد مرتضي مي‌گويد:
اصحاب حديث، اهل استدلال و احتجاج نيستند و حکم عقل را قبول ندارند. ^۲
شيخ طوسي نيز هنگام پاسخ دادن به شبهات مربوط به امام زمان عليه السلام، از گروهي ياد مي‌‌کند که «تعلّقي به ظواهر احوال دارند و به اخبار تمسّک مي‌کنند» و استدلال عقلي را کافي نمي‌دانند؛ پس او مي‌‌بايست از روايت نيز استفاده کند تا براي اين گروه نيز حجت باشد. ^۳
اما بيش از همه، به سخنان شيخ مفيد بايد توجه کرد؛ چراکه او در نزد جعفر بن قولويه صاحب کامل الزيارات، فقه خوانده بود ^۴و از شيخ صدوق و محمّد بن احمد بن داوود قمي نيز بهره علمي برده بود، ^۵و از اين رو، با مکتب اصحاب حديث، آشنايي کامل داشت. او در انتقاد از اصحاب حديث و به ويژه شيخ صدوق، مي‌گويد:
دست کشيدن اصحاب حديث از استدلالات عقلي، به تقليد کورکورانه مي‌انجامد که همه در طرد تقليد اتفاق نظر دارند. ... و اين که گاهي ائمه عليهم السلام افرادي را از کلام نهي کرده‌اند، از اين جهت بوده که آنان با کلام آشنا نبوده‌اند. ^۶
وي در جاي ديگري بعد از انتقاد از شيخ صدوق، اين گونه به اصحاب حديث حمله مي‌کند: