۵۷۰۸.امام هادى عليه السلامـ در بيان جبر و تفويض و امرى كه بين آن دو است ـ: امّا جبر ـ كه هر كس به آن باورمند شود ، خطا كرده است ـ ، اعتقاد كسى است كه مى گويد : خداوند عز و جل بندگان را بر انجام دادن گناهان ، مجبور ساخته و آنان را به خاطر آنها كيفر مى دهد . هر كه به اين گفته معتقد باشد، قطعا خدا را در داورى اش ستمگر دانسته و او را تكذيب نموده و نيز اين سخنان خدا در قرآن را انكار كرده است : «و پروردگار تو به هيچ كس ستم روا نمى دارد» و «اين [كيفر] ، به سزاى چيزهايى است كه دست هاى تو پيش فرستاده اند ، و [گرنه] خدا به بندگان خود ، بيدادگر نيست» و «خدا به هيچ وجه به مردم ستم نمى كند ؛ ليكن مردم خود بر خويشتن ستم مى كنند» و آيات بسيارى كه در اين باره وجود دارند .
پس ، آن كه باور دارد به انجام دادن گناهانْ مجبور است ، در حقيقت ، گناهش را به عهده خدا گذاشته و او را در كيفر دادنش ستمگر دانسته است و هر كه خدا را ستمگر بشمارد ، در حقيقت ، كتاب خدا را تكذيب نموده است و هر كه كتاب خدا را تكذيب نمايد ، حقيقتاً بر اساس اجماع امّت اسلامى ، كافر گرديده است .
۵۷۰۹.امام كاظم عليه السلامـ در جواب اين پرسش كه : گناه ، از ناحيه كيست؟ ـ: ناگزير ، گناه يا از جانب بنده است ، يا آفريدگار او و يا هر دوى آنها . اگر [معتقد باشيم كه] از ناحيه خداى متعال است ، او دادگرتر و باانصاف تر از آن است كه بر بنده اش ستم روا دارد و او را به خاطر آنچه انجام نداده ، مؤاخذه نمايد ... .
۵۷۱۰.الطرائف :روايت شده كه فضل بن سهل در نزد مأمون از على بن موسى الرضا عليه السلام پرسيد : اى ابو الحسن! آيا آفريدگان خدا مجبورند؟
امام عليه السلام فرمود : «خداوند ، دادگرتر از آن است كه آفريدگانش را مجبور نمايد و سپس كيفرشان دهد» .
ر . ك : ص ۳۹۹ (فصل هشتم : نقش قضا و قدر در افعال انسان) .
