۶۰۸۹.الفقه المنسوب للإمام الرضا عليه السلام :از عالِم (امام كاظم عليه السلام ) پرسيدم: آيا خداوند، بندگان را بر انجام دادن گناهان وا داشته است؟
فرمود: «خداوند، دادگرتر از آن است».
گفتم: آيا آنان را به خودشان وا گذاشته است؟
فرمود: «خداوند، عزّتمندتر از آن است [كه چنين كند] » .
گفتم: آيا جايگاه بين اين دو مقام را براى ما توضيح مى دهى؟
فرمود: «جبر ، به زور وادار كردن است و خداوند ـ تبارك و تعالى ـ [كسى را ]بر نافرمانى خويش وادار نمى كند . جبر، اين است كه انسان بر انجام دادن كارى كه نمى پسندد و به آن علاقه ندارد، وادار شود . مانند كسى كه بر او چيره گردند ، تا كتك بخورد، يا دستش بريده شود ، يا دارايى اش گرفته شود ، يا ناموسش غصب گردد ، يا كسى كه داراى قوّت و اقتدار است، شكست بخورد ؛ امّا كسى كه با علاقه ، كارى را انجام مى دهد و دارايى اش را به خاطر آن مى دهد تا به خواسته اش برسد ، اين، جبر نيست . جبر، [از سوى ]آن كسى است كه او را بر آن كار وادارد يا او را خشمناك سازد [چنان كه عقل و اختيار از او سلب شود] تا كارى را كه نمى خواهد و به آن مايل نيست ، انجام دهد . اين بِدان جهت است كه خداوند ـ تبارك و تعالى ـ براى آن [شخص مكرَه ]جز در آنچه مى داند كه از آنان صادر خواهد شد ، تمايل و دل بستگى و علاقه و مشيّتى قرار نداده است و همانا آنان در علم و قضا و قدر خدا ، بر اساس آنچه پيش از آفرينششان در علم و كتاب ازلى خدا درباره آنان بوده ، و خداوند مى دانست كه آنان به اختيار خود آن را برمى گزينند ، جزا داده مى شوند ، و آنچه خدا مى داند كه از آنان صادر نخواهد شد ، در آن براى آنان علاقه و خواستى [كه آنان را بدان كار برانگيزند] قرار نداده است».

۶۰۸۹.الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا عليه السلام :سَأَلتُ العالِمَ عليه السلام : أجبَرَ اللّهُ العِبادَ عَلَى المَعاصي ؟
فَقالَ : اللّهُ أعدَلُ مِن ذلِكَ .
فَقُلتُ لَهُ : فَفَوَّضَ إلَيهِم ؟
فَقالَ : هُوَ أعَزُّ مِن ذلِكَ .
فَقُلتُ لَهُ : فَتَصِفُ لَنَا المَنزِلَةَ بَينَ المَنزِلَتَينِ ؟
فَقالَ : الجَبرُ هُوَ الكَرهُ ، فَاللّهُ ـ تَبارَكَ وتَعالى ـ لَم يُكرِه عَلى مَعصِيَتِهِ ، وإنَّمَا الجَبرُ أن يُجبَرَ الرَّجُلُ عَلى ما يَكرَهُ وعَلى ما لا يَشتَهي ، كَالرَّجُلِ يُغلَبُ عَلى أن يُضرَبَ أو يُقطَعَ يَدُهُ ، أو يُؤخَذَ مالُهُ ، أو يُغضَبَ ^۱ عَلى حُرمَتِهِ ، أو مَن كانَت لَهُ قُوَّةٌ ومَنَعَةٌ فَقُهِرَ ، وأمّا مَن أتى إلى أمرٍ طائِعا مُحِبّا لَهُ يُعطي عَلَيهِ مالَهُ لِيَنالَ شَهوَتَهُ فَلَيسَ ذلِكَ بِجَبرٍ ، إنَّمَا الجَبرُ مَن أكرَهَهُ عَلَيهِ ، أو أغضَبه حَتّى فَعَلَ ما لا يُريدُ ولا يَشتَهيهِ ، وذلِكَ أنَّ اللّهَ ـ تَبارَكَ وتَعالى ـ لَم يَجعَل لَهُ هَوىً ولا شَهوَةً ولا مَحَبَّةً ولا مَشيئَةً إلّا فيما عَلِمَ أنَّهُ كانَ مِنهُم ، وإنَّما يُجزَونَ ^۲ في عِلمِهِ وقَضائِهِ وقَدَرِهِ عَلَى الَّذي في عِلمِهِ وكِتابِهِ السّابِقِ فيهِم قَبلَ خَلقِهِم ، وَالَّذي عَلِمَ أنَّهُ غَيرُ كائِنٍ مِنهُم هُوَ الَّذي لَم يَجعَل لَهُم فيهِ شَهوَةً ولا إرادَةً . ^۳