21
دانش نامه عقايد اسلامي ج8

است، محال است مرتكب فعل قبيح گردد . در برخى از آياتى كه ظلم را از خداوند متعال نفى مى كنند، به اين دليل نيز اشاره شده است .

۲ . همراهى ظلم و نياز

در يك تحليل دقيق و روشن، ريشه ظلم، يا جهل است ، يا نفع ، يا ترس و يا تركيبى از آنها و ريشه عميق تر آن ، «نياز» است . از اين رو ، محال است ذات بى نياز ، مرتكب ظلم گردد، چنان كه در دعايى از اهل بيت عليهم السلام آمده است :
قَد عَلِمتُ ـ يا إِلهي ـ أَنَّهُ لَيسَ في حُكمِكَ ظُلمٌ وَلا في نَقِمَتِكَ عَجَلَةٌ ، وإنّما يَعجَلُ مَن يَخافُ الفَوتَ ، وَيَحتاجُ إِلَى الظُّلمِ الضَّعيفُ ، وَقَد تَعالَيتَ يا إلهي عَن ذِلكَ . ۱ اى معبود من! حقيقتاً دانستم كه در حكم تو ، ستمى و در عذابت ، شتابى نيست . آن كسى شتاب دارد كه مى ترسد از دست بدهد و ناتوان [است كه] ، به ستم نياز دارد و تو بسى برتر از اينهايى .

۳ . همراهى عدل و حكمت

حكمت خداوند متعال ، ايجاب مى كند كه هر چيزى را در جاى خود قرار دهد و اين، همان تعريف عدل به مفهوم عام آن است . بنا بر اين ، حكمت خداوند از عدالت او قابل تفكيك نيست، چنان كه از پيامبر خدا در مقام نيايش ، روايت شده است :
أَنتَ العَدلُ الَّذي لا يَظلِمُ وَأَنتَ الحَكيمُ الَّذي لا يَجورُ. ۲ تو ، آن دادگرى هستى كه ستم روا نمى دارد و تو ، آن حكيمى هستى كه جفا نمى كند .

1.ر . ك : ص ۹۰ ح ۵۷۲۰ .

2.ر . ك : ص ۸۸ ح ۵۷۱۸ .


دانش نامه عقايد اسلامي ج8
20

تخصيص بردار نيست. از اين رو، اين سخن كه : «مفاهيم حسن و قبح ، در ساحت كبريايى ، به عنوان مقياس و معيار ، راه ندارد» ، صحيح نيست ؛ چرا كه بدين معناست كه مثلاً عقل ، تكليفِ خارج از توان را قبيح مى داند ؛ امّا اگر خداوند متعال چنين كارى را انجام داد، نمى تواند بگويد كه اين كار خداوند ، قبيح است .
ب . همه آيات و احاديثى كه ساحت قدس الهى را از «ظلم» تنزيه مى كنند و صفت عدالت را براى او اثبات مى نمايند ، مؤيّد تخصيص بردار نبودن قانون حسن و قبح عقلى هستند .
ج . عدل خداوند ، در حقيقت ، زير بناى عدل اجتماعى است؛ ولى نظريّه فلاسفه با تفسيرى كه بِدان اشاره شد (همانند نظريّه اشاعره) ، در واقع ، اين پايه را ويران مى نمايد . به سخن ديگر ، اعتقاد به اين نظريّه در حقيقت ، بى خاصيّت كردن عدل خداوند در صحنه سياسى و اجتماعى است . ۱

نُه . ادلّه عدالت خداوند

در اين مجموعه براى اثبات عدالت خداوند ، به سه دليل عقلى و يك دليل نقلى ، استناد شده است :

۱ . زشتى ظلم

نخستين دليل عدالت خداوند متعال ، اين است كه ظلم ، عقلاً قبيح است و زشتى آن براى همگان ، بديهى است و به اصطلاح ، قبح ظلم (همانند حُسن عدل) از «مستقلّات عقليّه» است . بدين جهت ، خداوند متعال كه كمال مطلق

1.ناميده شدن اماميّه و معتزله به «عدليّه» ، از همين رو و به جهت ديدگاه اشاعره است .

  • نام منبع :
    دانش نامه عقايد اسلامي ج8
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدى رى‏شهرى، با همکاری: رضا برنجكار، ترجمه: عبدالهادى مسعودى، مهدى مهریزى، على نقى خدایارى، محمّد مرادی و جعفر آریانی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1385
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 59209
صفحه از 483
پرینت  ارسال به