۳ . قضا و قدر محتوم و موقوف

قضا و قدر محتوم، غير قابل تغيير است ؛ امّا قضا و قدر موقوف ، بستگى به شرايطى دارد و در صورت تحقّق آنها، محقّق مى گردد و در غير آن صورت ، تحقّق نخواهد يافت . ^۱

شش . معناى ايمان به قضا و قدر

با توجّه به مباحثى كه گذشت ، معناى ايمان به قضا و قدر ، روشن مى گردد . به طور خلاصه ، ايمان به قضا و قدر ، عبارت است از : اعتراف به اين كه همه پديده هاى جهان (اعم از آنچه با انسان ، مرتبط است و آنچه با او مرتبط نيست) وابسته به قضا و قدر الهى اند و مقدّرات انسان ، نه موجب جبرند و نه تفويض .
بنا بر اين، آنچه در شمارى از احاديث آمده كه : هيچ گاه بنده اى ايمان ندارد، مگر اين كه به خوب و بدِ قَدَر ، ايمان داشته باشد و بداند كه آنچه به او مى رسد و آنچه به او نمى رسد، از مقدّرات خداوند است، ^۲ در واقع ، بيانِ يكى از مصاديق بارز ايمان به قضا و قدر است ؛ زيرا كسى كه به تقدير خداوندْ باور دارد ، به روشنى مى داند كه آنچه در زندگى او پيش مى آيد و آنچه پيش نمى آيد، خوب باشد يا بد ، زشت باشد يا زيبا، بر اساس تقدير الهى است .

هفت . اهمّيت ايمان به قضا و قدر

ايمان به تقدير الهى ، از آن جا كه ملازم با انكار نقش غير خداى يگانه در تدبير جهان هستى است ، يكى از پايه هاى اصلى توحيد شمرده شده است . در حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله آمده است :
الإِيمانُ بِالقَدَرِ نِظامُ التَّوحيد . ^۳

ذلِكَ قَضاءُ اللّهِ في أَفعالِنا ، وَقَدَرُهُ لأَِعمالِنا . ^۱ فرمان به فرمان بردن و نهى از نافرمانى ... و وعده و تهديد ، و تشويق و هشدار ، همه اينها قضاى خداوند درباره كارهاى ما و قدر او براى كردار ما هستند .
نيز از امام رضا عليه السلام در تفسير قضا آمده است :
الحُكمُ عَلَيهِم بِما يَستَحِقُّونَهُ عَلى أَفعالِهِم مِنَ الثَّوابِ وَالعِقابِ في الدُّنيا وَالآخِرَة . ^۲ حكم بر آنان درباره استحقاق آنها به خاطر كارهايشان از پاداش و كيفر در دنيا و آخرت است .

۲ . قضا و قدر تكوينى

قضا و قدر تكوينى ، دو گونه اند : قضا و قدر تكوينى درباره آفرينش موجودات (به معناى اندازه گيرى و پديد آوردن آنهاست) و قضا و قدر تكوينى درباره افعال انسان .
تقدير تكوينى درباره افعال انسان ، بدين معناست كه خداوند ، قدرت و توانايى انتخاب و انجام دادن كارها را به اندازه اى محدود و معيّن به انسان داده است و قضاى تكوينى ، به معناى فرمان تكوينى خداوند به اجراى اين اندازه هاست .
گفتنى است كه قدرت محدودى كه به انسانْ واگذار شده ، مانع مالكيّت و سلطه خداوند بر افعال انسان نيست . قضا و قدر تكوينى ، نه موجب جبرند و نه موجب تفويض . ^۳