سهولت در به كارگيرى آنها ، مقدّم مى شود .

سه . بر حذر داشتن از جستجو درباره راز قَدَر

نكته قابل تأمّل در آشنايى با علم قضا و قدر ـ كه اهمّيتش از علم به قرآن ، آشكار مى شود ـ اين است كه در تعاليم اسلامى ، جستجو براى آگاهى از راز قَدَر ، به شدّت نهى شده است . پيام احاديث مربوط به اين موضوع ، اين است كه تلاش براى تحصيل علم قضا و قدر ، مطلوب ؛ ولى تلاش براى آگاهى از سرّ قضا و قدر ، ممنوع و نامطلوب است .
به عبارت ديگر ، آگاهى از معنا و اقسام قضا و قدر، نقش قضا و قدر در : آفرينش، ناگوارى ها ، افعال انسان، سعادت و شقاوت ، و مسائلى از اين دست ، علمِ قضا و قدر است كه نه تنها مطلوب است ، بلكه ضرورى است ؛ امّا آگاهى از اين كه «چرا خداوند متعال در اين مورد ، چنين تقديرى دارد و در آن مورد، تقديرى ديگر؟» ، پى بردن به راز قضا و قدر است كه نه تنها مطلوب نيست ، بلكه ممنوع است .
حكمت اين ممنوعيّت نيز اين است كه :
اوّلاً : دستيابى به آن ، عادتا امكان پذير نيست ، همان گونه كه موسى عليه السلام در جريان مصاحبت با عبد صالح ، نتوانست راز سوراخ كردن كشتى و كشتن پسربچّه و ساختن ديوار به وسيله عبد صالح ، را بفهمد و به همين جهت به او اعتراض كرد ؛ امّا پس از اين كه عبد صالح راز كارهايش را گشود ، متوجّه شد كه حق با او بوده است . ^۱ از اين رو در احاديث آمده است :
القَدَرُ سِرُّ اللّهِ ، فَلا تَتَكَلَّفوا عِلمَهُ . ^۲

هُوَ الهَندَسَةُ مِنَ الطُّولِ وَالعَرضِ وَالبَقاءِ. ^۱ [قَدَر،] اندازه در درازا و پهنا و ماندگارى است .
و در حديثى ديگر مى فرمايد :
تَقديرُ الشَّيءِ مِن طولِهِ وَعَرضِهِ . ^۲ اندازه چيز در درازا و پهناى آن است .
نيز در حديثى از امام رضا عليه السلام آمده است :
هُوَ وَضعُ الحُدودِ مِنَ الآجالِ وَالأَرزاقِ وَالبَقاءِ وَالفَناءِ . ^۳ [قَدَر،] تعيين حدود اجل ها، روزى ها و ماندن و فانى شدن است .
بدين سان ، خداوند متعال پيش از انجام دادن هر كار و پديد آوردن هر پديده، نخست ، محدوده وجودى آن را از هر نظر ، معيّن مى كند . آن محدوده ، «قَدَر» و اين عمل ، «تقدير» ناميده مى شود . پس از تقدير ، نوبت به مقدّمه دوم ، يعنى «قضا» مى رسد . امام رضا عليه السلام در تفسير اين مقدّمه در حديثى مى فرمايد :
القَضاءُ : هُوَ الإِبرامُ وَإِقامَةُ العَينِ . ^۴ قضا ، استوارسازى و به عرصه وجود آوردن است .
در اين مرحله ، خداوند متعال ، آنچه را تقدير كرده ، در خارجْ تحقّق مى دهد . به تعبير ديگر ، وجود عينىِ هر پديده ، در واقع ، استوار نمودنِ وجود تقديرىِ آن است .
بنا بر اين، قَدَر ، بر قضا مقدّم است ، اگر چه در گفتار و نوشتار ، قضا براى