با عمل باشد -، به مرتبه عالم عامل صعود می‌‌کند. به سخن دیگر احاديث مزبور پله نخست دستيابى به مقام فقاهت (دين‏شناسى) را همین حفظ حدیث می‌‌دانند و طبيعى است که فراگیری علوم بيشتر و به عمل درآوردن دانسته ها، دستيابى به مقامات بالاتر را میسر می‌‌کند. گفتنی است تفسیرهای دیگری از حفظ حدیث ارائه شده است.^۱ ولی علّامه مجلسى در تحلیلی جامع، «حفظ» را دارای مراتبی دانسته که هر يک پاداشی مخصوص خود دارد.^۲

مراد از عدد «چهل»

عدد چهل در فرهنگ اسلامى وقرآن و احاديث بسیار تکرار شده است. ميقات موسى علیه السّلام با پروردگار، چهل روز طول کشيد.^۳ چهل سالگى انسان، اوج قدرت و رشد فکرى و گاه جسمی او شمرده شده است.^۴ همچنین اگر چهل مؤمن کنار جنازه مسلمانى، به نيکى او شهادت دهند، مشمول رحمت و غفران الهى قرار خواهد گرفت.^۵ حدّ همسايگى نيز تا چهل منزل تعيين شده است.^۶ از سوی دیگر نیز کسى که خمر بنوشد^۷ يا غيبت مسلمانى را کند^۸ تا چهل روز، نماز و اعمالش قبول نمى‏شود و مداومت چهل باره بر برخی اعمال، سبب پديد آمدن خواصّ جديدى مى‏شود که قبل از آن به دست نمى‏آيد.^۹

حكمت تأكيد بر حفظ چهل حديث^۱

احاديث ترغيب کننده به حفظ چهل حديث، فراوان و مستفیض اند.^۲ ترغیب پيامبر به حفظ چهل حديث، شیوه‌‌ای کارآمد براى همگانى کردن معارفِ حديث در جامعه و حفظ و نقل و گزارش آن براى ديگر نسل‏ها بوده است که با توجّه به مقتضيات هر فرد و جامعه، گونه‏ها و مصداق‏هاى گوناگونى مى‏يابد.^۳

معنای «حفظ»

مقصود از «حفظ» در این احادیث، اهتمام جدّى و همه‏جانبه به حديث است که مراتبى گوناگون دارد. مرحله نخست آن به حافظه سپردن متن حديث است که با کتابت آن، انتقال شفاهى و کتبى به ديگران و حتّى کارهاى هنرى که سبب ماندگارى و رواج حديث در جامعه و مخاطبان مى‏شود، استمرار مى‏يابد.

در مرتبه‏ای بالاتر، فهم حديث، قرار دارد و برتر از آن عمل کردن به حديث و سپس ترغيب دیگران به عمل به آن. فهم دقيق حديث، واکاوى ظرائف متن و راه‏يابى به عمق آن، با تحصيل و تفکر و تدريس و میاحثه به دست مى‏آيد که در اين صورت، حافظ حدیث به مرتبه عالم ترقی می‌‌کند و با عمل کردن به حديث - در صورتى که مرتبط