برخی نمازها و کارهای عبادی وعده داده‏اند.

ديگر احاديث ساخته شده بر اساس اين انگيزه، وعده پاداش‏هاى گزاف براى برخى کارهاى بسيار خُرد است. برخى ساده‏نگران، به اميد ترغيب مردم به برخى اعمال مستحب، سخنانى را مى‏سازند و آنها را به پيامبر و ائمّه منسوب مى‏کنند. پاداشى بزرگ براى گفتن ذکرى، خوردن غذايى، يا حتّى انجام دادن عبادتى بدعت‏آميز، مانند نماز ضحى، قرار مى‏دهند. يکى از اين جاعلان به نام غلام خليل، علّت جعل را چنین ادعا کرده است: «آنها را ساختيم تا دل‏ها را نرم و جذب کنيم!»^۱

در اين‏جا نيز با لزوم پرهیز از این روایات، باید دانست که هر حديثِ بيانگر پاداش‏هاى بزرگ، جعلى نيست؛ زيرا گاه، عملى کوچک، امّا با خلوص نيّت، بذرى را مى‏مانَد که مى‏پايد و مى‏بالد و ميوه مى‏دهد. به فرموده امام على علیه السّلام:«أَنَّ لِکُلِّ عَمَلٍ نَبَاتاً؛^۲هر عملى، رويشى دارد» و «کفايَةُ القَليلِ مِنَ العَمَلِ مَعَ الإخلاصِ؛^۳اخلاص، جبران کننده کمىِ عمل است.». افزون بر این، تفضّل و احسان الهى نيز جايگاه و عظمت خود را دارد و انسان‏هاى شايسته، سزاوار بهره‏مندى از آن هستند.

۳. شيوه‏ها و قالب‏هاى جعل حديث

حديث‏سازان، راه‏هاى متفاوتى را پيمودند و از شيوه‏هاى گوناگونى، از تحريف جزئى تا کتاب‏سازى و دَس در مجموعه‏هاى حديثى، سود جستند. جاعلان، گاه واژه‏هايى را بر متن حديث مى‏افزودند و يا از آن مى‏کاستند تا معناى آن را به سود خود کنند. گاه حديثى کوتاه يا بلند را از آغاز تا پايان برمى‏ساختند و گاه مجموعه‏اى از روايت‏هاى ساختگى را با چند روايت درست، مى‏آميختند و در قالب نوشته‏اى به ظاهر معتبر، روانه بازار حديث مى‏کردند. گفتنى است جعل، به طور متعارف با ساختن يک حديث کامل، خواه کوتاه و خواه بلند،

کوچک‏تر شخصى، مانند حفظ جايگاه علمى و اجتماعى، يا دستيابى به ثروت و مکنت، موجب شده است دست برخى عالم‏نمايان به جعل، آلوده شود؛ انگيزه‏هايى که اگر چه در کنار بقيه انگيزه‏ها وجود دارند، امّا گاه بدون آنها نيز به چشم مى‏آيند. براى نمونه، ابو البخترى، قاضى دربار هارون الرشيد، براى خوشامد خليفه و تأييد کبوتربازى او، حديثى از زبان عايشه مى‏سازد که کبوتربازى را به پيامبر اکرم نسبت مى‏دهد و اين کار را چنان چاپلوسانه و گستاخانه مى‏کند که حتّى هارون به انديشه عزلش مى‏افتد، امّا به دلیل قريشى بودن او، برکنارش نمى‏کند.^۱

شبيه اين ماجرا، ميان غياث بن ابراهيم و مهدى عبّاسى رخ داده است که محدّثان اهل سنّت، آن را نيزگزارش کرده‏اند.^۲ هر چند در اين ماجرا، مهدى عبّاسى با وجود تکذيبش، ده هزار درهم به او مى‏بخشد.

شايد بتوان داستان‏سرايى، يا جعل برخى احاديث پزشکى را نيز بر پايه همين انگيزه‏هاى شخصى توجيه کرد، هر چند داستان‏سرايى در برخى موارد، افزون بر درآمدزايى براى جاعلان، در خدمت حاکمان بوده است.

انگيزه شخصى دیگر، خيرخواهى است. ساده‏انگارى، موجب شد تا برخى کوته‏فکران براى جلب مردم به کارهاى عبادى، ثواب‏هايى کوچک و بزرگ براى برخى امور، مانند خواندن فلان حديث و فلان آيه و به جا آوردن فلان نماز و تعقيبات آن، بسازند. براى نمونه، نوح بن ابى مريم مروزى می‌‌گوید: «من ديدم مردم از قرآن، روى گردانيده و به فقه ابو حنيفه و تاريخ‏نگارى ابن اسحاق مشغول شده‏اند، پس اين احاديث را براى رضاى خدا ساختم!»^۳

گفتنى است وجود برخى روايات ساختگى در اين زمينه، به معناى آن نيست که قرائت قرآن، ثواب ندارد یا نوافل و کارهای مستحبی، پاداش فراوان ندانند، چه؛ احاديث معتبرى داريم که ثواب‏هاى چشمگيرى را براى قرائت سوره‏هايى مانند حمد، توحيد، معوّذتين و