اللّٰه‏ علیه ینعم أنعاماً و نِعمة» است که به جاى اِنعام [مصدر] قرار گرفته است، مانند انفاق و نفقه در «أنفقت علیه إنفاقاً و نفقة» که به یک معناست.

امین الإسلام طبرسى نیز مى‏نویسد:

۰.أصل النّعمة المبالغة و الزّیادة، یقال: دقَقت الدواء فأنعَمت دَقّه؛ أی بالغت فی دَقّه.^۱

۰.اصل «نعمت» فزونى و زیادى است، «دققت الدواء فأنعمت دقّة» یعنى دارو را خوب و فراوان کوبیدم.

همچنین راغب در مفردات آورده است:

۰.النِّعمة [بالكسر فالسكون]: الحالة الحسنة، و بناء النِّعمة بناء الحالة الّتی یكون علیها الإنسان كالجِلسة و الرَّكبة. و النَّعمة [بالفتح فالسكون]: التنعّم، و بناؤها بناء المرّة من الفعل كالضَّربة و الشَّتمة. و النِّعمة للجنس تقال للقلیل و الكثیر... و الإنعام: إیصال الإحسان إلى الغیر، و لا یقال إلّا إذا كان الموصَل إلیه من جنس الناطقین، فإنّه لایقال أنعم فلان على فرسه... یقال: نعّمه تنعیماً فتنعّم؛ أی جعله فی نِعمة؛ أی لین عیش و خصب... و طعام ناعم، و جاریة ناعمة.^۲

۰.واژه «نِعمَة» [با کسر حرف اوّل و سکون حرف بعدى] به معناى حالت نیکوست. وزن آن (فِعلة) بیانگر حالتى است که انسان بر آن است، مانند «جلسة» که حالت نشستن است و «رکبة» که حالت سوارى است. و «نَعمَة» به معناى رفاه و آسایش است و وزن آن (فَعلة) بر وقوع یک‏باره کار دلالت دارد، مانند ضَربة و شتمة (یک بار زدن). نِعمت، اسم جنس است که در کم و زیاد کاربرد دارد... و انعام، رساندن نیکى به دیگران است و تنها در باره انسان‏های برخوردار از نعمت کاربرد دارد. از این رو، گفته نمى‏شود که بر اسبش نعمت داد. گفته مى‏شود «نعّمه تنعیماً فتنعّم؛ او را در راحتی زندگی و شادابى قرار داد»... «طعام ناعم» و «جاریة ناعمة» به معناى غذاى گوارا و دختر لطیف است.

بنا بر این، «نِعمة» بر وزن «فِعلة» اسم مصدر است و بر نوع خاصّى از

یدلُّ على ترفُّهٍ و طیبِ عیشٍ و صلاحٍ. منه‏ النِّعمة: ما ینعِم الله تعالىٰ على عبدِه به من مالٍ و عیشٍ.^۱

۰.نون و عین و میم، واژگان زیادى از آن بر گرفته شده است و به نظر ما آنها با همه فراوانی‏شان، به یک بُن معنایى بر مى‏گردند که بر رفاه و خوش‏گوارى زندگى و سامان آن دلالت دارد و نعمت نیز به همین معنا دارایی و زندگى‏ای است که خدا به بنده‏اش مى‏بخشد.

خلیل بن احمد مى‏گوید:

۰.و النَّعماء اسم النَّعمة. و النَّعیم: الخفض و الدَّعة. و النِّعمة: الید الصالحة، و أنعَم الله علیه... و النّعمة: المسرّة. و تقول: دققته دقّاً نِعِمّا؛ أی زدته على الدّقّ. و أحسَنَ و أنعَمَ: أی زاد على الإحسان.^۲

۰.[واژه] «نعماء»، اسم مصدر «نَعمة» است و «نعیم» به معناى آسودگى و آسایش، و «نِعمت» به معناى دست نیکی است و «خدا بر او نعمت بخشید» یکى از کاربردهاى آن است... و نعمت به معناى شادمانى است. «دَقَقته دقّاً نعمّا» یعنى آن را خوب کوبیدم. و «أحسن و أنعم» به این معناست که بر احسان و نیکى افزود.

و ازهرى چنین آورده است:

۰.و نَعمة العیش: حُسنه و غَضارته، و المذكّر منه‏ نَعمٌ‏، و یجمع‏ أنعُماً. قال: و نِعمة الله: مَنّه و عطاؤه بكسر النّون... و النِّعمة - بالكسر -: اسم من: أنعم اللّه‏ علیه ینعم إنعاماً و نعمة، اُقیم الاسم مقام الإنعام، كقولک: أنفقت علیه إنفاقاً و نفقة بمعنى واحد.^۳

۰.«نَعمة العیش» به معناى نیکویى و شادابى زندگى است. «نَعْم» مذکّر آن و «أنعُم» جمع آن است. «نِعمت خدا» منّت و بخشش اوست... و «نِعمت»، اسم از «أنعم