91
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول

پیامبر صلی الله علیه و آله از جبرئیل پرسید: «موسی علیه السلام کدام مهلت را به پایان برد؟». جبرئیل گفت: مهلتِ کامل‌تر (ده سال) را.

گفتنی است که این، شیوه‏ای عام است و به عرصه تفسیر قرآن اختصاص ندارد. در فقه نیز فقیهان در موارد متعدّدی برای تقویت و اعتضاد اخبار یا ترجیح یکی از دو سوی تعارض، از روش ارائه روایات ضعیف‌ السند هم‌مضمون سود جسته‏اند.۱ آنچه در خور توجّه است، شیوه عملیِ مشابه‏یابی و رعایت قواعد آن است.

پژوهشگر باید ابتدا مفاهیم کلیدیِ متن را مشخّص و سپس آنها را به دو شیوه لفظی و موضوعی، در کتاب‏ها و نرم‏افزارهای جامع حدیثی و تفسیری و تاریخی جست و جو کند. او همچنین نیاز دارد همه روایات گرد آمده در تفاسیر رواییِ در دسترس را نیز ببیند. این روایات ممکن است در ذیل آیه‏ای نقل شده باشند که حدیث مطلوب ما (حدیثِ در دست تقویت)، ناظر به آن است. نیز ممکن است در ذیل آیات دیگر نقل شده باشند.

همچنین نباید به کتاب‌های تفسیر روایی بسنده کرد؛ بلکه باید از منابع اصلیِ حدیث و کتاب‏های تاریخ و سیره نیز بهره گرفت. افزون بر این، استفاده از منابع اهل سنّت و استخراج احادیث مشابه از دل آنها به شیوه جست و جوی موضوعی، کلیدواژه‏ای و آیه‏ای نیز به تحصیل استفاضه و تعاضد مضمونی یاری می‏رساند.

سه. یافتن شواهد قرآنى

روایات ضعیف السندى وجود دارند که مضمونى همسو با قرآن را بیان مى‏کنند. ما مى‏توانیم با یافتن آیات دلالت کننده بر مضمون این دسته از روایات، آنها را به درجه‏اى از اعتبار برسانیم که چون در کنار قرائن دیگر بنشینند، به صدور آنها اطمینان یابیم. امامان علیهم السلام در روایات متعدّدى به هماهنگى و همسویى سخنان

1.. برای نمونه، ر.ک: منتهى المطلب: ج۲ ص۲۷، رسائل الشهید الثانی: ج۱ ص۴۵۱، مفتاح الفلاح: ص۲۱۷، کفایة الأحکام: ج۱ ص۴۰۸، الحدائق الناضرة: ج۱۲ ص۵۷، جواهر الکلام: ج۶ ص۲۱۸.


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
90

بدی‌ها و گناهانی را که در روز انجام داده‌اند، از بین می‌برد.

در میان عالمان اهل سنّت نیز سیوطی ذیل آیه (قٰالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنْكِحَكَ إِحْدَى اِبْنَتَيَّ هٰاتَيْنِ عَلىٰ أَنْ تَأْجُرَنِي ثَمٰانِيَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِنْدِكَ؛ [شُعیب] گفت: می‌خواهم یکی از دو دخترانم را به همسریِ تو در آورم، به این [شرط] که هشت سال برایم کار کنی و اگر ده سال را تمام کنی، به اختیار توست...)۱ این روایت را از ابو ذر نقل می‏کند:

۰.إنَّ النَّبيَّ صلی الله علیه و آله سُئِلَ: أيَّ الأَجَلَینِ قَضَىٰ مُوسى علیه السلام؟ قالَ: «أوفاهُما وَ أبَرَّهُما». قالَ: «وَ إن سُئِلتَ: أيَّ المَرأَتَینِ تَزَوَّجَ؟ فَقُل: الصُّغرىٰ مِنهُما».

۰.از رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسیدند: موسی علیه السلام کدام یک از دو مهلت را به پایان رساند؟ فرمود: «کامل‏تر‏ و نیکوترشان [یعنی ده سال] را» و فرمود: «اگر از تو پرسیدند که با کدام یک از آن دو دختر ازدواج کرد؟ بگو: با آن ‏که کوچک‏تر بود».

سپس می‏نویسد:

۰.سندش ضعیف است؛ امّا شواهد موصول و مرسل متعدّدی دارد.۲

مراجعه به کتاب‌های حدیثی، نظر سیوطی را تأیید می‌کند. بخاری، روایتی موقوف را از ابن عبّاس با عبارت: «قَضیٰ أکثَرَهُما وَ أطیَبَهُما؛ مهلت بیشتر و پاکیزه‌تر را به پایان رساند»۳ نقل کرده و حاکم نیشابوری نیز به نقل از ابن عبّاس از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چنین آورده است:

۰.إنَّ النَّبیَّ سَأَلَ جِبریلَ: «أیَّ الأَجَلَینِ قَضیٰ مُوسیٰ؟». قالَ: أتَمَّهُما.۴

1.. قصص: آیۀ ۲۷.

2.. ر. ک: الإتقان: ج۲ ص۵۲۳. عبارت سیوطی چنین است: «إسنادُهُ ضعیفٌ و لکن لهُ شواهدَ موصولةً و مرسلةً». مراد وی از «موصوله»، روایتی است که سلسلۀ سندش پیوسته و کامل باشد و مرادش از «مرسله»، روایت بدون سند یا دارای افتادگیِ سندی است.

3.. صحیح البخاری: ج۳ ص۱۶۳.

4.. المستدرک علی الصحیحین: ج۲ ص۴۰۷.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 3224
صفحه از 272
پرینت  ارسال به