89
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول

تفسیر عیّاشی نیاورده و سوی دیگرش را ابراهیم بن عمر ذکر نکرده است. با جستجوی مضمون این روایت، آن را در کتاب‌های معتبری مانند الکافی،۱ کتاب من لایحضره الفقیه،۲ ثواب الأعمال،۳ تهذیب الأحکام۴ و الأمالی طوسی۵ می‏یابیم که حدیث را با اسناد خود نقل کرده‌اند. اسنادِ نقل شده در این کتاب‌ها نیز دچار برخی اختلال‏ها هستند؛ امّا در مجموع می‌توانند به این روایت اعتبار ببخشند. افزون بر این، عیّاشی، خود، دو روایت دیگر در کنار۶ و نزدیک۷ همین روایت، نقل کرده است که هر دو، مؤیّد خوبی برای این روایت ‌اند.

گفتنی است که چند روایت دیگر نیز در کتاب‏هاى حدیث شیعى یافت شده‏اند که با وجود تفاوت‏هاى متنى، مضمون حدیث را تأیید می‌کنند.۸ در تفسیر منسوب به على بن ابراهیم قمى نیز متنى مشابه همین مضمون آمده است:

۰.(إِنَّ الْحَسَنٰاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئٰاتِ) فَإنَّ صَلاةَ المُؤمِنینَ فِی اللَّیلِ تَذهَبُ ما عَمِلوا بِالنَّهَارِ مِنَ السَّیئاتِ وَ الذُّنوبِ‏.۹

۰.(همانا کارهاى نیک، گناهان را از بین مى‏برند). پس نماز مؤمنان در شب،

1.. «مُحَمَّدُ بنُ إسماعِیلَ عَنِ الفَضلِ بنِ شاذانَ عَن حَمّادِ بنِ عِیسىٰ عَن إِبراهِیمَ بنِ عُمَرَ الیَمَانِی عَمَّن حَدَّثَهُ عَن أَبی عَبدِ اللّٰهِ علیه السلام فی قَولِ اللّٰهِ عز و جل (إِنَّ الْحَسَنٰاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئٰاتِ)‏ قَالَ: صَلاةُ المُؤمِنِ‏ بِالَلَّیلِ‏ تَذهَبُ بِما عَمِلَ مِن ذَنبٍ بِالنَّهارِ؛ امام صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند: (همانا نیکی‌ها، زشتی‌ها را از بین مى‏برند) فرمود: نماز شب مؤمن، گناه روزانۀ او را از بین مى‏برد» (الکافی: ج۳ ص۲۶۶ ح۱۰).

2.. ر. ک: کتاب من لا یحضره الفقیه: ج ۱ ص۴۷۳ ح۱۳۶۸.

3.. ر. ک: ثواب الأعمال: ص۴۲ ح۱۱.

4.. ر. ک: تهذیب الأحکام: ج ۲ ص۱۲۲ ح۴۶۶.

5.. ر. ک: الأمالی، طوسی: ص۲۹۴ ح۱۹.

6.. «صَلاةُ اللَّیلِ تَذهَبُ بِذُنوبِ النَّهارِ، وَ قالَ یَذهَبُ بِما جَرَحتُم؛ نماز شب، گناهان روز را از بین مى‏برد [و فرمود:] آنچه را انجام داده‏اید، مى‏برد» (تفسیر العیّاشی: ج۲ ص۱۶۲ح ۷۵).

7.. «صَلاةُ اللَّیلِ یُکَفِّرُ ما کانَ مِن ذُنوبِ النَّهارِ؛ نماز شب، گناهانی را که در روز انجام شده‌اند، می‌پوشاند» (تفسیر العیّاشی: ج۲ ص۱۶۳ ح۸۰).

8.. ر. ک: الأمالی، صدوق: ص۵۷۶ ح۵، دعائم الإسلام: ج ۱ ص۱۳۵، إرشاد القلوب: ج۲ ص۴۱۲.

9.. تفسیر القمى: ج۱ ص۳۳۸.


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
88

متابع۱ است. روایات مشابه یکدیگر، هر چند اسناد ضعیفى دارند، امّا چون در کنار هم قرار می‌گیرند و در مآخذ متعدّد یافت می‌شوند، درجه‏ای از اعتبار می‌یابند. گفتنی است یافتن و آوردن احادیث شاهد و متابع، شیوه‏اى معمول و متداول میان محدّثان پیشین بوده است.۲

یک نمونه، روایتى است که عیّاشى ذیل آیه (وَ أَقِمِ الصَّلٰاةَ طَرَفَی النَّهٰارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنٰاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئٰاتِ ذٰلِكَ ذِكْرىٰ لِلذّٰاكِرِينَ؛۳ و نماز را در دو سوى روز و ساعتى از آغاز شب به پا دار. بى گمان، نیکى‏ها بدى‏ها را مى‏زدایند. این یادکردى براى یادآوران است). آورده است:

۰.إِبراهِیمَ بنِ عُمَرَ یَرفَعُهُ إلىٰ أبی عَبدِ اللّٰهِ علیه السلام فی قَولِ اللّٰهِ: (أَقِمِ الصَّلٰاةَ طَرَفَيِ النَّهٰارِ) إِلَى (السَّيِّئٰاتِ ‏) فَقالَ: صَلاةُ اللَّیلِ بِاللَّیلِ‏۴ یَذهَبُ بِما عَمِلَ مِن ذَنبِ النَّهار.۵

۰.ابراهیم بن عمر که سند حدیث را به امام صادق علیه السلام رسانده، نقل می‌کند که ایشان در باره این سخن خداوند: (و نماز را در دو سوى روز به پا دار) تا (بدی‌ها را می‌زدانید‏) فرمود: «نماز شب مؤمن،۶ گناه روز را از بین مى‏برد».‏

ضعف سندی این روایت روشن است. یک سوی سند را تلخیص کننده

1.. اگر برخی از افراد نام برده شده در سلسلۀ سند یک حدیث با راویان حدیث مفردى که همان مضمون را نقل نموده‌اند، مشترک باشند، آن حدیث را «متابِع» می‌گویند و اگر مضمون حدیث مفرد با سند دیگرى نقل شود، آن را «شاهد» نامند. البتّه گاه متابع بر شاهد و به عکس نیز اطلاق مى‌شود. حدیث‌های متابع و شاهد، بیشتر از آن جهت که مؤیّد مضمون حدیث دیگرى هستند، مورد توجّه قرار مى‌گیرند و از این رو، صحّت سند آنها چندان ملاحظه نمی‌شود (ر. ک: نخبة الفکر: ص۳۱ ـ ۳۲، شرح صحیح مسلم: ج۱ ص۳۲، درایة الحدیث: (ص۲۷۷ ـ ۲۸۰).

2.. ر. ک: شرح اُصول الکافى ج۴ ص۱۲۵، فتح البارى: ج۷ ص۱۳۱ و ج ۱۲ ص۳۷۷، مقدّمة ابن صلاح: ص۶۶.

3.. هود: آیۀ ۱۱۴.

4.. در البرهان فی تفسیر القرآن (ج ۳ ص۱۴۴) و الصافی (ج ۲ ص۴۷۵) «صَلاةُ الْمُؤمِنِ بِاللَّیل‏» آمده است.

5.. تفسیر العیّاشی: ج۲ ص۱۶۲ ح۷۶.

6.. ترجمه بر اساس متنی است که در البرهان فی تفسیر القرآن آمده است.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 4084
صفحه از 272
پرینت  ارسال به