متابع۱ است. روایات مشابه یکدیگر، هر چند اسناد ضعیفى دارند، امّا چون در کنار هم قرار میگیرند و در مآخذ متعدّد یافت میشوند، درجهای از اعتبار مییابند. گفتنی است یافتن و آوردن احادیث شاهد و متابع، شیوهاى معمول و متداول میان محدّثان پیشین بوده است.۲
یک نمونه، روایتى است که عیّاشى ذیل آیه (وَ أَقِمِ الصَّلٰاةَ طَرَفَی النَّهٰارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنٰاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئٰاتِ ذٰلِكَ ذِكْرىٰ لِلذّٰاكِرِينَ؛۳ و نماز را در دو سوى روز و ساعتى از آغاز شب به پا دار. بى گمان، نیکىها بدىها را مىزدایند. این یادکردى براى یادآوران است). آورده است:
۰.إِبراهِیمَ بنِ عُمَرَ یَرفَعُهُ إلىٰ أبی عَبدِ اللّٰهِ علیه السلام فی قَولِ اللّٰهِ: (أَقِمِ الصَّلٰاةَ طَرَفَيِ النَّهٰارِ) إِلَى (السَّيِّئٰاتِ ) فَقالَ: صَلاةُ اللَّیلِ بِاللَّیلِ۴ یَذهَبُ بِما عَمِلَ مِن ذَنبِ النَّهار.۵
۰.ابراهیم بن عمر که سند حدیث را به امام صادق علیه السلام رسانده، نقل میکند که ایشان در باره این سخن خداوند: (و نماز را در دو سوى روز به پا دار) تا (بدیها را میزدانید) فرمود: «نماز شب مؤمن،۶ گناه روز را از بین مىبرد».
ضعف سندی این روایت روشن است. یک سوی سند را تلخیص کننده
1.. اگر برخی از افراد نام برده شده در سلسلۀ سند یک حدیث با راویان حدیث مفردى که همان مضمون را نقل نمودهاند، مشترک باشند، آن حدیث را «متابِع» میگویند و اگر مضمون حدیث مفرد با سند دیگرى نقل شود، آن را «شاهد» نامند. البتّه گاه متابع بر شاهد و به عکس نیز اطلاق مىشود. حدیثهای متابع و شاهد، بیشتر از آن جهت که مؤیّد مضمون حدیث دیگرى هستند، مورد توجّه قرار مىگیرند و از این رو، صحّت سند آنها چندان ملاحظه نمیشود (ر. ک: نخبة الفکر: ص۳۱ ـ ۳۲، شرح صحیح مسلم: ج۱ ص۳۲، درایة الحدیث: (ص۲۷۷ ـ ۲۸۰).
2.. ر. ک: شرح اُصول الکافى ج۴ ص۱۲۵، فتح البارى: ج۷ ص۱۳۱ و ج ۱۲ ص۳۷۷، مقدّمة ابن صلاح: ص۶۶.
3.. هود: آیۀ ۱۱۴.
4.. در البرهان فی تفسیر القرآن (ج ۳ ص۱۴۴) و الصافی (ج ۲ ص۴۷۵) «صَلاةُ الْمُؤمِنِ بِاللَّیل» آمده است.
5.. تفسیر العیّاشی: ج۲ ص۱۶۲ ح۷۶.
6.. ترجمه بر اساس متنی است که در البرهان فی تفسیر القرآن آمده است.