است؛ امّا بر این باوریم که «ظهور مستقر» که پس از فحص و جستجوى قرینه‏ها به دست مى‏آید، حجّت است و نیافتن روایتى ناظر به آیه، ظهور اوّلیه آن را مستقر مى‏کند، نه آن که ما را به بهانه نداشتن روایت تأیید و تبیین کننده، ناگزیر کند آن را کنار بگذاریم.

با جستجوى روشمند و کامل، احتمال وجود مخصِّص و مقیّد، به صفر نزدیک مى‏شود و ظهور آیه، پا بر جا مى‏مانَد و این براى عرف عُقلا، کافى است؛ چراکه صِرف احتمال وجود یک روایت مخصِّص و مقیّدِ یافت نشده، چیزى جز شکّ بدوى نیست که طبق ادلّه نهی کننده از ظن، نباید به آن ترتیب اثر داد.

ردّ دليل چهارم

بى ‏گمان، تفسیر به رأى، به معناى حاکم کردن خواست‏ها و پیش‏فرض‏هاى خود بر قرآن، امرى نکوهیده و مورد نهى در روایت‏هاى متعدّد است. تفسیر قرآن بر اساس خواهش‏هاى نفسانى و اغراض شخصى، حرام و مذموم است و تفسیر بی‏پایه و بدون استناد به منابع قابل احتجاج و اتّکا نیز نه اجرى دارد و نه کارى علمى به شمار مى‏آید؛ بلکه در صورت نشر و عمل به آن، وزر و وبالى بر مفسّرش خواهد بود و گاه موجب بدعت نهادن در دین مى‏شود. امّا پاسخ دلیل چهارم نیز مانند پاسخ دلیل پیشین است. آیا لغت‏دانان و عرف عاقلان، فهم معانى ظاهر و هویداى آیات را تفسیر مى‏شمُرند؟! تفسیر، به معناى بیان و ایضاح و آشکار کردن است؛ آشکار کردن چیزى که گونه‏اى ابهام و حجاب دارد، در حالى که فهم ظاهر آیاتى که روشن و واضح و بی‏پرده ‏اند، تفسیر به شمار نمی‌آید.^۱

فضاى روایات نهى کننده از تفسیر به رأى، به گونه‏اى است که مى‏توان گفت:

است و به خیال و حدس خود نیز اتّکا مى‏کند. ظن در فرهنگ جاهلى، بیشتر هم‏پایه وهم و شک و تخمین و در نقطه مقابل علم و اطمینان بوده^۱ و در قرآن کریم نیز بیشتر به همین معنا به کار رفته و از این جهت، مورد نهى قرار گرفته است.^۲ از این رو، ظواهر قرآن - که منبع اطمینان‏بخش مخاطبان متعارف آن است - از تعریف ظن، بیرون مى‏رود و قیاس یاد شده، آن را در بر نمى‏گیرد.

در کبراى این قیاس نیز مى‏توان تردید کرد؛ زیرا مى‏دانیم که شارع به بخشى از ظن‏ها حجّیت داده و به اعتبار آنها تصریح کرده و این، کافى است تا کبراى قیاس از کلّیت فرو افتد و شرط قیاس شکل اوّل از میان برود. بیم از ضرر و زیان روزه که موجب جواز افطار مى‏شود، ظن به قبله براى خواندن نماز و ذبح شرعى، و اندازه‌گیرى اَرْش و خسارت جنایت‏ها و چیزهاى دیگر از این قبیل، نمونه‌هایی هستند که در همه آنها، ظن (گمان)، معتبر است و رسیدن به علم یقینى، اگر هم ممکن باشد، لازم نیست.

افزون بر این، مى‏توانیم با استناد به بسیارى از روایات که در آنها اهل بیت علیهم السلام به ظاهر قرآن استدلال مى‏کنند و یا به آن ارجاع مى‏دهند، نتیجه بگیریم که ظنّ برخاسته از ظواهر قرآن، ظنّ خاص است که حجّیت دارد و نه ظنّ عام که نمى‏توان بر آن تکیه کرد.^۳

در پایان، تذکّر این نکته لازم است که ما به هیچ روى، به ظاهر اوّلیه کلام خدا بسنده نمى‏کنیم و تأکید مى‏کنیم که جستجو و بررسى آیات ناسخ، مخصِّص، مقیِّد و مبیّن و حتّى روایاتى که چنین نقش‏هایى دارند، لازم و بایسته