245
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول

می‏کند، خواه پیش‏تر بوده و خواه امروز پدید آمده باشد.

نکته: برقراری ارتباط گسترده و همه‏جانبه میان قرآن و علوم انسانیِ نوپدید، از برخی آسیب‏های جدّی مصون نیست. یکی از این آسیب‏های خطرناک، چرخش به سوی ارائه تفسیری است که مورد پسند دانشمندان دیگر عرصه‏های علمی باشد. این به معنای تحمیل خواسته‏ها و دانسته‏های پیشین خود بر متن و همان «تفسیر به رأی» است که اهل بیت علیهم السلام آن را سخت نکوهیده‏اند. دلیل این نکوهش تند، تعارض آشکار تفسیر به رأی، با هدف نهاییِ تفسیر متن و نیز تضادّ آن با غرض فرو فرستادن کتاب‏های آسمانی است.

تفسیر به رأی، گونه‏ای انحراف از حقیقت‏پویی است و به تعبیر امام علی علیه السلام، تابع کردن متن به هوا و هوس خویش است.۱ زمینه این امر، گاه تسلیم شدن در برابر خواسته‏ها و گرایش‏های هوس‏آلود درونی است و گاه توجّه بیش از اندازه به دانسته‏های خود و مرعوب شدن در برابر دانش‏های نو و گسترده‌دامن امروزی.

در حالت نخست، مفسّر به جای اندیشیدن در مضمون متن و کوشش برای یافتن قرینه‏های مؤثّر در فهم آن، به خواسته‏های خود، دل می‏بندد و آنها را فراروی پژوهش و نقطه پایانی مسیر تحقیق خود قرار می‏دهد.

در حالت دوم نیز نتایج کنونیِ دانش‏های نو و مرتبط با مسئله‏اش را دانسته از پیش پذیرفته خود قرار می‏دهد و می‏کوشد مسیر پژوهش را به آن برساند. وی چون از تضاد و تخالف نتایج علمی با مفاد متن و مضمون آیات واهمه دارد، به سوی

1.. امام علی علیه السلام با اشاره‏ای لطیف به ظهور مصلح جهانی و قیام سترگ امام مهدی علیه السلام می‏فرماید: «یَعطِفُ الهَوىٰ عَلَى الهُدىٰ إِذا عَطَفُوا الهُدىٰ‏ عَلَى الهَوىٰ وَ یَعطِفُ الرَّأیَ عَلَى القُرآنِ إِذا عَطَفُوا القُرآنَ عَلَى الرَّأی‏؛ او خواسته‌ها را تابع هدایت [وحی] می‌کند، آن هنگام که مردم، هدایت را تابع هوس‌ها[ی خویش] کرده‌اند، و اندیشه‌ها را تابع قرآن می‌گردانَد، هنگامی که [مردم] قرآن را تابع اندیشه‌ها[ی خویش] نموده‌اند» (نهج البلاغة: خطبۀ ۱۳۸).

پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
244

بی آن که به ژرف‏نگری‏های ریز و ظریف ذهنی روی بیاوریم. برای نمونه، فرمان به استعاذه از زنان افسونگر، یعنی ( اَلنَّفّٰاثٰاتِ فِي الْعُقَدِ)۱ می‏تواند ناظر به خطر یا فراوانیِ چشمگیر زنان ساحر، دست کم در عصر نزول سوره باشد.

امّا در پیام‏های انتزاعی، به گفته‏های نهفته و حتّی ناگفته‏های متن گوش می‏سپاریم و با تلفیق مفاهیم متفاوت امّا ناظر به متن و ترکیب سؤال‏ها و انتظارها، همه لایه‏های معناییِ متن را می‏کاویم و سایه‏ها و سویه‏های آن را می‏یابیم. برای نمونه، می‏توان با داشتن پرسشی در باره شگردهای زورمندان و ارباب رسانه برای گم‌راه کردن فرد یا جامعه، به گردآوری آیات قرآن در باره گم‌راهی و بررسی روایات ناظر به آن پرداخت و ترفندهای فرعون و سامری و احبار یهود و نصارا را پیجویی نمود و آنها را در جامعه امروز بازسازی نمود. در این صورت، می‏توان راه حل‏های مناسب روزگار خود را نیز در قرآن پی گرفت.

تجربه‏های موجود نشان می‏دهند که با تدبّر در متن قرآن و بهره‏گیری از کلام اهل بیت علیهم السلام می‏توان به پیام‏هایی سودمند و کاربردی دست یافت؛ پیام‏هایی که نقش حلقه‏های واسط را در گفت و گوی علمیِ گام به گام و مشارکتی قرآن کریم با دانش‏های بشری ایفا می‏کنند. بدین گونه، جریان یافتن قرآن در متن زندگی و حیات آن در هماره تاریخ تحقّق می‏یابد، همان گونه که ماه و خورشید و روز و شب جریان می‏یابند.۲ آری، قرآن با نورافشانی خود، هر آنچه را هست، روشن

1.. فلق: آیۀ ۵.

2.. برگرفته از حدیث امام صادق علیه السلام: «لِلقُرآنِ تَأویلٌ یَجری‏ کَما یَجرِی اللَّیلُ وَ النَّهارُ وَ کَما تَجرِی الشَّمسُ وَ القَمَرُ. فَإذا جاءَ تَأویلُ شَی‏ءٍ مِنهُ وَقَعَ. فَمِنهُ ما قَد جاءَ وَ مِنهُ ما لَم یَجِئ؛ قرآن، تأویلی دارد که در جریان است، همان ‌گونه که روز و شب جاری اند و همان ‌گونه که خورشید و ماه جاری اند. پس هر گاه تأویل بخشی از آن فرا رسد، واقع می‌شود. بخشی از تأویل قرآن، فرا رسیده [و محقّق شده] و بخشی از آن هنوز فرا نرسیده است» (الغیبة، نعمانی: ص۱۳۳ ح۱۷).

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2811
صفحه از 272
پرینت  ارسال به