آلودگى‏هاى خود را بزدایند و به نذرهای خود وفا کنند). فرمود: «زدودن آلودگى، دیدار امام است و وفا به نذر، مراسم حج است».

۰.عبد اﷲ بن سنان مى‏گوید: به خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم و از مفهوم آیه پرسیدم. فرمود: «گرفتن موى پشت لب، چیدن ناخن و مانند اینها». گفتم: فدایت شوم! ذریح محاربى از شما نقل کرده که منظور از زدودن آلودگى، دیدار امام است و وفا به نذر، مراسم حج! فرمود: «ذریح راست مى‏گوید و تو هم راست مى‏گویى. قرآن ظاهرى دارد و باطنى و چه کس مى‏تواند آنچه را ذریح تحمّل مى‏کند، تحمّل کند؟».

آنچه بحث در باره بطون را لازم مى‏کند، تأثیر آن در رده‏بندى تفسیر و تبیین قرآن است و این امر، به طبقه‏بندى مفسّران و بهره‌گیران از قرآن مى‏انجامد. این رده‏بندى در حدیث زیر از امام على علیه السلام نقل شده است:

۰.إنَّ كِتابَ اللّهِ‏ عَلىٰ أربَعَةِ أشیاءَ: عَلَىٰ العِبارَةِ، وَ الإِشارَةِ، وَ اللَّطائِفِ، وَ الحَقائِقِ؛ فَالعِبارَةُ لِلعَوامِّ، وَ الإِشارَةُ لِلخَواصِّ، وَ اللَّطائِفُ لِلأَولِیاءِ، وَ الحَقائِقُ لِلأَنبِیاءِ.^۱

۰.همانا کتاب خدا، بر چهار لایه است؛ بر عبارت، اشارت، لطایف و حقایق. عبارت، براى عوام و اشارت، براى خواص است. لطایف، براى اولیا و حقایق، براى انبیایند.

این روایت، به روشنى، چهار لایه را براى قرآن، بر شمرده است. هر یک از این لایه‏ها براى درک و استفاده انسان‏هاى هم‌سطح با آن است. این حدیث، مؤیّدات روایى متعدّدى دارد.

یک. لایه عبارات قرآنى

لایه نخست قرآن، چیزى است که عموم انسان‏ها مى‏توانند آن را بفهمند. سرمایه

کتاب خدا، ظاهر و باطنى دارد.

و در نقلى دیگر، ایشان خطاب به جابر، بطن قرآن را دارای بطنی دیگر دانسته و فرموده است:

۰.إنَّ لِلقُرآنِ بَطناً، وَ لِلبَطنِ بَطناً.^۱

۰.قرآن، باطنى دارد و باطن آن هم باطنى دارد.

گفتنى است در روایتى به نقل از پیامبر صلی الله علیه و آله، این بطن‌ها تا هفت بطن، دانسته شده‌اند که مى‏تواند نشان دهنده فراوانىِ بطن‌ها، و نه حصر آن به هفت باشد.^۲

نمونه مشهورى که وجود لایه‏هاى معنایى و رابطه بطن و ظَهر را نشان مى‏دهد، حدیث زیر است که کلینى، به طور کامل و شیخ صدوق، بخشى از آن را نقل کرده است:

۰.عَبدُ اللهِ بنِ سِنانٍ عَن ذَرِیحٍ المُحَارِبىِّ، قالَ: قُلتُ: لِأَبِى عَبدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ اللَّه أَمَرَنى فى كِتابِه بِأَمرٍ فَاُحِبُّ أَن أَعمَلَهُ، قالَ: وَ ما ذاکَ؟ قُلتُ: قَولُ اللَّهِ عز و جل: (ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْيُوفُوا نُذُورَهُمْ).^۳ قالَ: لِیَقضُوا تَفَثَهُم لِقاءُ الإِمامِ وَ لیوفوا نُذُورَهُم تِلکَ المَناسِکُ.

۰.قالَ عَبدُ اللَّهِ بنُ سِنانٍ: فَأَتَیتُ أَبا عَبدِ اللَّهِ علیه السلام فَقُلتُ: جُعِلتُ فِدَاکَ قَولُ اللَّهِ عز و جل: (ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْيُوفُوا نُذُورَهُمْ)، قالَ: أَخذُ الشَّارِبِ وَ قَصُّ الأَظفارِ وَ ما أَشبَهَ ذَلِکَ. قُلتُ: جُعِلتُ فِداکَ! إِنَّ ذَرِیحَ المُحارِبىِّ حَدَّثَنى عَنکَ بِأَنَّکَ قُلتَ لَه: (لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ) لِقاءُ الإِمامِ (وَ لْيُوفُوا نُذُورَهُمْ) تِلکَ المَناسِکُ؟! فَقالَ: صَدَقَ ذَریحٌ وَ صَدَقتَ، إِنَّ لِلقُرآنِ ظاهِراً وَ باطِناً، وَ مَن یَحتَمِلُ ما یَحتَمِلُ ذَریحٌ؟^۴

۰.عبد اﷲ بن سنان از ذریح محاربى نقل می‌کند: به امام صادق علیه السلام گفتم: خداوند در کتابش مرا به کارى امر کرده است که دوست دارم آن را انجام دهم. امام علیه السلام پرسید: «آن کدام است؟». گفتم: سخن خداوند عز و جل: (سپس