215
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول

و سعید بن جبیر خود گفته است:

۰.یُشبِهُ بَعضُهُ بَعضاً، وَ یُصدِّقُ بعضُهُ بعضاً، وَ یَدُلُّ بعضُهُ علىٰ بَعضٍ.۱

۰.بخشی از قرآن، شبیه بخش دیگر است و هر بخش آن، بخش دیگر را تصدیق می‏کند و بخشی از آن به بخشی دیگر ره‏نمون می‏شود.

این، بدان معناست که همه قرآن برای مفسّر، یک سیاق واحد به شمار می‌آید. مفسّر باید از محدوده آیات همنشین، فراتر برود و برای فهم و تبیین آیه، به آیات مشابه و ناظر نیز مراجعه کند. این فرایند، به گذراندن مراحل رایج جست و جوی لفظی و موضوعی نیاز دارد.۲

مشکلی که در این جا امکان بروز می‏یابد، پدید آمدن وجوه معناییِ متعدّد بر اثر تأثیر سیاق‏های متنوّع، در عبارت و آیه مورد تفسیر است.۳ در این حالت باید به برایند معناییِ همه آیات و سیاق‏ها اندیشید. همچنین تنها، معناهایی را می‏توان پذیرفت که انسجام درونیِ قرآن را آشفته نکنند و آیه‏های آن را رو در روی هم قرار ندهند.

پیامبر اکرم و اهل بیت علیهم السلام به این مسئله توجّه داشته‏اند. آنان از رو در رو قرار دادن اجزای قرآن نهی کرده و آن را با تعبیر «ضرب قرآن به قرآن» نکوهیده‏اند.۴ در حدیثی گزارش شده که پیامبر صلی الله علیه و آله شنید گروهی با هم کشمکش لفظی دارند و هر یک، به بخشی از قرآن استدلال می‏کنند تا دلیل خصم را رد کنند. پس فرمود:

۰.إنَّما هَلَکَ مَن کانَ قَبلَکُم بِهٰذا. ضَرَبوا کِتابَ اللّٰهِ بَعضَهُ بِبَعضٍ، وَ إنَّما نَزَلَ کِتابُ اللّٰهِ یُصَدِّقُ بَعضُهُ بَعضاً. فَلا تُکَذِّبوا بَعضَهُ بِبَعضٍ. فَما عَلِمتُم مِنهُ فَقولوا، وَ ما

1.. جامع البیان: ج۲۳ ص۲۴۹ ح۲۳۱۸۸.

2.. روش یافتن آیات مشابه و ناظر، شبیه گردآوری خانوادۀ حدیث و مبتنی بر کاربرد کلیدواژه‏ها و تحلیل موضوعی آیات است.

3.. ر.ک: بیولوژی نص: ص۳۷۳.

4.. ر.ک: الکافی: ج۲ ص۶۳۲ و التوحید: ص۲۵۵ ح۵ و الاحتجاج: ج۱ ص۶۱۲ ح۱۳۹ و آسیب‏شناسی حدیث: ص۲۳۰ (ضرب قرآن به قرآن).


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
214

اهل بیت علیهم السلام نیز بر مصدّق و مفسّر بودنِ اجزای قرآن برای یکدیگر، تأکید ورزیده‏اند و همان طور که امام على علیه السلام فرموده، قرآن کریم خود، شارح و مبیّن خویش است:

۰.کِتابُ اللّٰهِ تُبصِرونَ بِهِ، وَ تَنطِقونَ بِهِ، وَ تَسمَعونَ بِهِ، وَ یَنطِقُ بَعضُهُ بِبَعضٍ، وَ یَشهَدُ بَعضُهُ عَلىٰ بَعضٍ.۱

۰.کتاب خداست که با آن مى‏توانید [حقیقت را] ببینید و با آن، سخن [حق را] بگویید و به وسیله آن بشنوید. بخشی از قرآن، با بخشی دیگر از آن، ‏گویا می‏شود و برخى از آن بر برخى دیگر، گواهى مى‏دهد.

امام علی علیه السلام همچنین در بیانی دیگر مى‏فرماید:

۰.وَ اللّٰهُ سُبحانَهُ یَقولُ: ( مٰا فَرَّطْنٰا فِی الْكِتٰابِ مِنْ شَيْءٍ)۲ وَ فیهِ تِبیانُ کُلِّ شَى‏ءٍ، وَ ذَکرَ أنَّ الکِتابَ یُصَدِّقُ بَعضُهُ بَعضاً وَ أنَّهُ لَا اختِلافَ فیهِ، فَقالَ سُبحانَهُ: ( وَ لَوْ كٰانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللّٰهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلاٰفاً كَثِيراً).۳

۰.خداوند سبحان مى‏فرماید: ( ما در قرآن، چیزى را فروگذار نکردیم) و در قرآن، بیان هر چیزى هست، و یادآور شده که بخشی از قرآن، تأیید کننده بخشی دیگر از آن است و اختلافی در آن نیست. خدای سبحان فرموده: ( و اگر قرآن از نزد غیر خدا بود، قطعاً اختلاف فراوان در آن می‏یافتند).

برخی از مفسّران بزرگ صدر اسلام نیز چنین دیدگاهی داشته‏اند. ابن کثیر به نقل از سعید بن جبیر از ابن عبّاس چنین آورده است که:

۰.القرآنُ یُشبِهُ بَعضُهُ بَعضاً.۴

۰.بخشی از قرآن، به بخش دیگر شبیه است.

1.. نهج البلاغة: خطبۀ ۱۳۳.

2.. انعام: آیۀ ۳۸ .

3.. نهج البلاغة: خطبۀ ۱۸.

4.. تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر: ج۴ ص۵۵.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2899
صفحه از 272
پرینت  ارسال به