اُنزِلَت فى عَلیًّ علیه السلام.^۱

۰.در باره على علیه السلام نازل شده است.

اگرچه برتری امیر مؤمنان علیه السلام بر مصداق‌های دیگر این آیه روشن است، امّا حدیث امام صادق علیه السلام نیز آن را تأیید و بر آن تأکید می‌کند. ایشان در باره این آیه فرموده است:

۰.عَلىٌّ أمیرُ المُؤمِنینَ أفضَلُهُم، وَ هُوَ مِمَّن یُنفِقُ مالَهُ ابتِغاءَ مَرضاتِ اللّهِ‏.^۲

۰.امیر مٶمنان على علیه السلام، برترینِ آنان است. او از کسانى است که دارایى‏اش را براى رضایت الهى انفاق مى‏کند.

چهار. تطبیق بر مصداق انحصارى

ظاهر برخى عبارت‌های قرآنی، عام و مطلق است؛ امّا مراد و مقصود اصلى آیه، خاص است. برخى روایت‏هاى تفسیرى، این مراد اختصاصى را روشن مى‏کنند و قرینه‏اى براى عدم عمومیت آیه مى‏شوند. براى نمونه:

۰.( إِنَّمٰا وَلِيُّكُمُ اللّٰهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاٰةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكٰاةَ وَ هُمْ رٰاكِعُونَ.^۳

۰.ولىّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانى که ایمان آورده‏اند؛ همان کسانى که نماز بر پا مى‏دارند و در حال رکوع، زکات مى‏دهند).

خداوند متعال، در این آیه، صفتى کلّى را براى ولایت بر مسلمانان آورده است؛ امّا روایات تفسیرى با توجّه به روح آیه و شرط‏هاى متعدّدى که باید در ولىّ مسلمانان باشد، آن را منحصر به همان کسى کرده‏اند که آیه در حقّش نازل شده است.^۴

علی بن سُوَید می‌گوید: از امام کاظم علیه السلام در باره عُجبی پرسیدم که عمل [انسان] را فاسد می‌کند. فرمود: «عُجب، درجاتى دارد: یکى آن که بنده، عمل زشتش در دیده‏اش آراسته شود و آن را زیبا ببیند و از آن، خوشش آید و بپندارد که کار نیکویى کرده است. دیگر آن که بنده به پروردگارش ایمان آورد و بر خدایش منّت نهد، در حالى که خدا بر او منّت دارد».

نکته شایان دقّت در این روایت، تطبیق آیه‌ای دیگر بر این دسته از خودشیفتگان است. امام کاظم علیه السلام به طرز بدیعى آیات ۱۰۳ و ۱۰۴ سوره کهف را با این مبحث مرتبط کرده و این دسته از افراد خودشیفته را مصداق این دو آیه نیز دانسته است.

در این دو آیه، زیانکارترین افراد کسانی معرّفی شده‌اند که می‏پندارند کار نیک می‌کنند، در حالی که کارشان تباه است و هیچ بهره‌ای از عمل خود ندارند. متن این دو آیه را می‌آوریم تا تطبیق تضمین‌گونه و زیبای امام کاظم علیه السلام روشن گردد:

۰.( قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمٰالاً * الذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِی الْحَيٰاةِ الدُّنْيٰا وَ هُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعاً.^۱

۰.بگو: آیا شما را از زیانکارترین افراد خبر بدهیم؟ * آنان [اند] که تلاششان در زندگى دنیوى تباه شده است، در حالى که مى‏پندارند کار نیکو مى‏کنند).

سه. تطبیق بر مصداق برتر

بسیارى از تطبیق‏هاى صورت گرفته در تبیین شأن و منزلت اهل بیت علیهم السلام، نمونه‌هاى تطبیق بر فرد برترند. از همین نمونه‏ها مى‏توان به سخن امام باقر علیه السلام اشاره کرد که در باره آیه ( وَ مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوٰالَهُمُ اِبْتِغٰاءَ مَرْضٰاتِ اللّٰهِ^۲؛ و مَثَل کسانی که اموال خویش را برای طلب خشنودی خدا انفاق می‌کنند) فرمود: