111
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول

این آیه ارتباط داد:

۰.(كَلاّٰ بَلْ رٰانَ عَلىٰ قُلُوبِهِمْ مٰا كٰانُوا يَكْسِبُونَ.۱

۰.نه چنین است! دستاوردشان بر دل‏هایشان زنگار نشانده است).

به این شکل، روایتِ یاد شده، همسو با قرآن خواهد بود و به وسیله آن، تأیید و تأکید مى‏گردد. گفتنى است روایت‏هایى از منابع شیعى نیز مى‏توانند مؤیّد این مضمون شمرده شوند.۲

دسته سوم: احادیث ناظر به تفسيرهاى نادرست

بخشى از روایات تفسیرى، ناظر به خطاى برخى از مفسّران صدر اسلام هستند. این مفسّران با کناره گرفتن از اهل بیت علیهم السلام و محروم ماندن از دانش تفسیرى ایشان، به برداشت‏هاى نادرستى از برخى آیات قرآن رسیده‏اند. امامان علیهم السلام پاره‏اى از این برداشت‏ها را نقد کرده‏اند و با بیان مفهوم درست آیات، از تحریف معنوى قرآن، پیشگیرى نموده‏اند.

شمارى از نمونه‏هاى این گونه روایات، در ذیل آیاتِ به ظاهر ناسازوار با عصمت انبیاى الهى، یافت مى‏شوند. یک نمونه فراگیر که ناظر به چند تن از پیامبران بزرگ الهى است، در مناظره امام رضا علیه السلام با متکلّمان دیگر ادیان، مطرح شده است. پس از این مناظره طولانى، گفتگویی این چنین میان فردى به نام على بن محمّد بن جَهم و امام رضا علیه السلام انجام می‌شود:

۰.قالَ لَهُ: یا ابنَ رَسولِ اللهِ! أَ تَقولُ بِعِصمَةِ الأَنبِیاءِ؟ قالَ: نَعَم. قالَ: فَما تَقولُ فى

1.. مطفّفین: آیۀ ۱۴.

2.. مانند روایت امیر مؤمنان علیه السلام: «لا وَجَعَ أَوجَعُ لِلقُلوبِ مِنَ الذُّنوبِ؛ هیچ دردی برای دل‌ها دردآورتر از گناهان نیست» (الکافى: ج۲ ص۲۷۵ ح۲۸) و روایت امام باقر علیه السلام: «ما مِن شَى‏ءٍ أَفسَدَ لِلقَلبِ مِن خَطیئَةٍ، إِنَّ القَلبَ لَیُواقِعُ الخَطیئَةَ، فَما تَزالُ بِه حَتّى تَغلِبَ عَلَیهِ، فَیَصیرُ أَعلاهُ أَسفَلَه؛ هیچ چیزی بیشتر از گناه، دل را تباه نمی‌کند. همانا دل با گناه درگیر می‌شود؛ ولی گناه چندان به آن نمی‌پردازد (سماجت می‌کند) و سرانجام بر آن چیره می‌گردد و دل واژگون می‌شود» (الکافى: ج۲ ص۲۶۸ ح۱).


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
110

تحلیل دقیق، مى‏تواند ناظر و مستند به این آیه به شمار آید:

۰.( وَ الَّذِينَ جٰاهَدُوا فِينٰا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنٰا وَ إِنَّ اللّٰهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ.۱

۰.آنان را که در راه ما با تمام توان مى‏کوشند، بى‏گمان، به راه‏هایمان ره‏نمون مى‏کنیم و خداوند با نیکوکاران، همراه است).

این آیه، اخلاص تلاشگران در راه خدا را با ترکیب کوتاه و شیواى «فینا»، گوشزد کرده و حاصل این کوشش مخلصانه را برخوردارى از هدایت الهى دانسته است. این هدایت، تابش نور حکمت الهى در دل را به همراه خواهد داشت۲ و به تعبیر روایتى همسو با همین موضوع از امام علی صلی الله علیه و آله، دیده بصیرت را روشن و نورانى مى‏دارد:

۰.عِندَ تَحَقُّقِ الإِخلاصِ تَستَنیرُ البَصائِرُ.۳

۰.به هنگام اخلاص‌ورزى، دیده‏ها روشن مى‏شوند.

دستاورد مهم و ارزشمند این نگاه، آن است که روایات را به قرآن، پیوند مى‏دهد و حتّى روایات فاقد سند یا ضعیف السند، ما را به فهمى از آیات مى‏رسانند که با تحلیل دقیق و دوباره محتوایشان، قابل تصدیق و پذیرش هستند. از این رو، متن آیه، قرینه و پشتوانه‌ای معنایى خواهد بود که آنها را تقویت و این دسته از روایات را قابل استناد و استفاده مى‏کند.

براى نمونه، روایت نبوى: «وَجَدتُ الخَطیئَةَ سَواداً فِى القَلبِ، وَ شَیناً فِى الوَجهِ، وَ وَهناً فِى العَمَلِ؛ خطا را سیاهى‏اى در دل، زشتى‏اى در چهره و سستى‏اى در عمل یافتم»، تنها در منابع غیر مشهور و یا بدون سند اهل سنّت نقل شده۴ و از این رو، ضعیف است. مى‏توان این روایت را تحلیل کرد و سپس با

1.. عنکبوت: آیۀ ۶۹.

2.. براى آگاهى از حقیقت حکمت و رابطۀ آن با هدایت و علم، ر. ک: علم و حکمت در قرآن و حدیث: ج۱ ص۱۲۳ (آثار حکمت: روشنی دل) و ص۴۹ (فضیلت دانش: بهترین هدایت).

3.. غرر الحکم: ج۴ ص۳۲۳ ح۶۲۱۱.

4.. حلیة الأولیاء: ج۲ ص۱۶۱، الفردوس: ج۴ ص۳۸۱ ح۷۱۰۹.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2878
صفحه از 272
پرینت  ارسال به