85
تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش

می‏نویسد:

۰.هذا هو معنی الآیة بالنظر إلی وقوعها فی سیاق آیات الطلاق و انطباقها علی المورد. و أما بالنظر إلی إطلاقها فی نفسها مع الغض عن السیاق الذی وقعت فیه فقوله: (وَ مَنْ یتَّقِ اللَّهَ یجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یرْزُقْهُ مِنْ حَیثُ لا یحْتَسِبُ) مفاده أن من اتقی اللّٰه بحقیقة معنی تقواه... ینجیه اللّٰه من مضیق الوهم و سجن الشرک بالتعلق بالأسباب الظاهریة... و بالجملة هو سبحانه یتولی أمره و یخرجه من مهبط الهلاک و یرزقه من حیث لا یحتسب.۱

مراد این آیه، با توجه به قرار گرفتن آن در سیاق آن در سیاق آیات طلاق و تطبیق بر موردش، همین است. اما به نظر به اطلاق حاصل از نادیده گرفتن سیاقی که در آن قرار دارد، مفاد عبارت «هر کس از خدا پروا کند، [خدا] برای او راه بیرون‌شدنی قرار می‌دهد و از جایی که حسابش را نمی‌کند،‌ به او روزی می‌رساند» این است که هر کس تقوای حقیقی داشته باشد... خداوند او را از تنگنای وهم و زندان شرک ناشی از دلبستگی به اسباب ظاهری، نجات می‌دهد... و خداوند سبحان اداره امورش را برعهده می‌گیرد و او را از پرتگاه هلاکت خارج می‌سازد و از آنجایی که گمان نمی‌برد روزی می‌دهد.

۲. خداوند در آیه ۱۹۵ سوره بقره در ادامه مباحث مربوط به جنگ و جهاد می‏فرماید:

(وَ أَنْفِقُوا فی‏ سَبیلِ اللَّهِ وَ لا تُلْقُوا بِأَیدیکمْ إِلَی التَّهْلُکةِ).

و در راه خدا انفاق کنید، و خود را با دست خود به هلاکت میفکنید

یعنی در راه خدا از بذل مال دریغ نکنید و با کوتاهی در انفاق در راه جهاد خود را به دست خود در معرض هلاکت قرار ندهید.

1.. المیزان، ج۱۹، ص۳۱۴ ـ ۳۱۵.


تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
84

گواه بگیرید و گواهى را براى خداوند برپا دارید؛ این است که با آن، به کسى که به خداوند و روز بازپسین ایمان دارد اندرز داده مى‏شود و هر کس از خداوند پروا کند [خداوند] براى او درى مى‏گشاید؛ و به او از جایى که گمان نمى‏برد روزى مى‏دهد.

از آن‌جا که گاهی مسائل مربوط به معیشت و زندگی آینده و یا دیگر گرفتاری‌های خانوادگی سبب می‏شود که دو همسر به هنگام طلاق یا رجوع، و یا دو شاهد به هنگام شهادت دادن از جادّه حق و عدالت منحرف شوند، در پایان آیه می‏فرماید:

و هر کس از خدا پروا کند، [خدا] برای او راه بیرون‏شدنی قرار می‏دهد و از جایی که حسابش را نمی‏کند، به او روزی می‏رساند.۱

این در حالی است که امام صادق علیه السلام در تفسیر (وَ مَن یتَّقِ اللَّهَ یجَعَل لَّهُ مخَرَجًا وَ یرْزُقْهُ مِنْ حَیثُ لَا یحْتَسِب) می‌فرماید:

۰.هَؤُلَاءِ قَوْمٌ‏ مِنْ‏ شِیعَتِنَا ضُعَفَاءُ لَیسَ عِنْدَهُمْ مَا یتَحَمَّلُونَ بِهِ إِلَینَا، فَیسْمَعُونَ حَدِیثَنَا وَ یقْتَبِسُونَ مِنْ عِلْمِنَا فَیرْحَلُ قَوْمٌ فَوْقَهُمْ‏ وَ ینْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ وَ یتْعِبُونَ أَبْدَانَهُمْ حَتَّی‏ یدْخُلُوا عَلَینَا، فَیسْمَعُوا حَدِیثَنَا فَینْقُلُونَهُ إِلَیهِمْ فَیعِیهِ هَؤُلَاءِ وَ تُضَیعُهُ هَؤُلَاءِ، فَأُولَئِک الَّذِینَ یجْعَلُ اللَّهُ ـــ عَزَّ ذِکرُهُ ـــ لَهُمْ مَخْرَجاً وَ یرْزُقُهُمْ مِنْ حَیثُ لَا یحْتَسِبُونَ.۲

امام صادق علیه السلام با الغای سیاق به کمک نفی خصوصیت از ظاهر آیه ـ که درباره منافع مادی دنیوی است ـ با لحاظ مفهوم عام این عبارت، آن را به «رسیدن احادیث به شیعیان ضعیف و با تقوا» به عنوان روزی معنوی تطبیق نموده‌اند.

صاحب المیزان نیز بعد از بیان معنای متناسب با سیاق برای این عبارت

1.. تفسیر نمونه، ج۵، ص۲۱۳؛ همچنین ر.ک: المیزان، ج۱۹، ص۳۱۳ ـ ۳۱۴.

2.. الکافی، ج۸، ص۱۷۸ ـ ۱۷۹، ح ۲۰۱.

  • نام منبع :
    تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9313
صفحه از 220
پرینت  ارسال به