39
تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش

جمله علوم انسانی همیشه در حال طرح و توسعه هستند. آنچه در میان این امواج علمی و سیل افکار و اندیشه‌ها می‌تواند معیار و محکی قابل اعتماد باشد، قرآن است. اما در بسیاری از موارد موضع قرآن نسبت به اندیشه‌های معاصر به شکل صریح و جامع در دسترس نیست، بلکه شناخت آن تنها از عهده تفسیر موضوعی برمی‌آید.

در واقع، یکی از بهترین روش‌های اسلامی‏سازی علوم انسانی استفاده از شیوه تفسیر موضوعی است.

بر این پایه می‏توان به بومی‌سازی علوم انسانی پرداخت و با تبیین دیدگاه وحی درباره اصول، قواعد و مسائل یک علم، علوم انسانی اسلامی را تأسیس کرد و از این طریق به برپایی اسلام حقیقی در جوامع اسلامی کمک نمود؛ چرا که وقتی روش‌ها و دیدگاه‌ها در علوم انسانی بر پایه مبانی بیگانه از وحی و دین استوار باشند، نتایج ایمان‌سازی نخواهند داشت.۱

۶. استنطاق قرآن

قرآن کتابی سرشار از حکمت،۲ وزین۳ و تدبرکردنی۴ است. بنا بر این، با حکیمی فرزانه و ژرف‌گو رو به ‌رو هستیم که کوتاه، با اشاره و پرمغز سخن می‌گوید و برخورد سطحی و گذرا با کلام او، آن چنان که باید و شاید، ما را به مراد او منتقل

1.. ر.ک: «علم و دین در پرتو روش تفسیر موضوعی ـ علمی قرآن کریم»، ص۳۲ ـ ۳۳. گفتنی است علوم انسانی ـ علومی که موضوع آن انسان بما هو انسان است ـ از نگاه این نوشته در زمره علوم تجربی محض نیست که راهی برای شناخت آن‌ها به جز تجربه نباشد، بلکه روش شناخت در این علوم، اعم از روش‏های چهارگانه تحصیل معرفت ـ عقلی، نقلی، شهودی و تجربی ـ است. همچنین مراد ما از «علم اسلامی»، علمی است که هم در چارچوب‏های فکری (پارادایم‏) و هم در محتوا (البته به شکل غیر انحصاری) مبتنی بر منابع اسلامی باشد.

2.. (وَ إِنَّهُ فی‏ أُمِّ الْکتابِ لَدَینا لَعَلِی حَکیمٌ) (سوره زخرف، آیه ۴).

3.. (إِنَّا سَنُلْقی‏ عَلَیک قَوْلاً ثَقیلاً) (سوره مزمل، آیه ۵).

4.. (کتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیک مُبَارَک لَّیدَّبَّرُواْ ءَایاتِهِ وَ لِیتَذَکرَ أُوْلُواْ الْأَلْبَابِ) (سوره ص، آیه ۲۹).


تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
38

ملموس و محسوس نیست تا بتوانند اعجاز قرآن را به شکل وجدانی دریابند. اعجاز بیانی امروزه کارایی لازم برای نفوذ در میان خیل عظیم و متنوع مخاطبان با زبان‌های مختلف را ندارد. البته مشکل از فاعلیت قرآن نیست، بلکه مشکل از قابلیت انسان معاصر است که همچون معاصران نزول از درک بلاغت و فصاحت اعجازآمیز قرآن قاصر است.

بنا بر این، امروزه باید روی اعجاز محتوایی قرآن تکیه نمود؛ باید افق‏های بلند علمی قرآن را عرضه کرد؛ مفاهیم و نظریات مبهوت‏کننده و معجزه‌آسای قرآن را عرضه کرد تا دیدگان بشریت را خیره سازد و هر منکری را به اذعان و ایمان وادارد و هر اهل تحدی را قبل از تحدی ناامید سازد. این امر تا حد زیادی از عهده تفسیر موضوعی برمی‌آید. تفسیر موضوعی می‌تواند پرده از بلندای نظریات قرآنی درباره مسائل و ابعاد مختلف حیات فردی و اجتماعی انسان بردارد.

۴. حل اختلافات آیات و پاسخ به تعارض درونی و برونی قرآن

از آن‌جایی که در تفسیر موضوعی به گردآوری و بررسی تمامی آیات مربوط به یک موضوع اهتمام است، بنا بر این، آیات به ظاهر متعارض در یک موضوع، کنار یکدیگر تحلیل و بررسی می‌‌شوند. لذا یکی از فواید ضمنی و غیر انحصاری تفسیر موضوعی، وفق دادن آیات به ظاهر متعارض است.

نکته دیگر، این که از همین رهگذر به ادعای تعارض درونی قرآن نیز پاسخ داده می‌شود؛ چنان که تفسیر موضوعی ظرفیت پاسخ به ادعای تعارض برونی قرآن را نیز داراست و می‌تواند شبهات ناسازگاری برخی مفاهیم قرآنی با عقل، تجربه، تاریخ و... را نقد کند.

۵. تعیین دیدگاه قرآن در برابر سیل افکار و نظرات علمی در علوم انسانی

جهان کنونی، عصر علم و اندیشه است و نظریات علمی در تمام حوزه‌های علمی، از

  • نام منبع :
    تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9187
صفحه از 220
پرینت  ارسال به