33
تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش

درسنامه‌های موجود ـ که دارای عنوان «تفسیر موضوعی» هستند ـ حاوی شماری پژوهش‌های موضوعی در قرآن هستند.۱

۴. روایی

روایی اسم منسوب از «روایت» است. روایت، عبارت است از «کلامی که قول، فعل و تقریر معصوم را گزارش می‌کند».۲ قید روایی ـ چنان که پیش‌تر گذشت ـ بیان‌گر استفاده حداکثری از پرتوافکنی روایات در عملیات تفسیر موضوعی است؛ یعنی در این گونه تفسیر موضوعی، پژوهشِ تفسیر‌مدار درباره آیات موضوع، مبتنی بر فهم روایات از موضوع و از آیات موضوع است.

بنا بر این، روایات، در این گونه تفسیر موضوعی، منحصر به «روایات تفسیری» نیست، بلکه شامل کلیه روایات است.

نکته دیگر، این که قلمرو روایات کارآمد، در این گونه تفسیر موضوعی تابع مبانی نظری تفسیر روایی است که در مباحث مبانی به آن‌ها پرداخته خواهد شد.

تعریف «تفسیر موضوعی روایی» (تمر)

با توجه به تبیین مفاهیم و قیود این گونه تفسیر موضوعی، می‌توان «تفسیر موضوعی روایی» (تمر) را این گونه تعریف نمود:

«استنباط دیدگاه قرآن درباره موضوعی مشخص، در پرتو روایات تفسیری و روایات مبین موضوع».

چند نکته

۱. در این تعریف، از تعبیر «دیدگاه قرآنی» به جای «نظریه قرآن» استفاده شده

1.. نظیر: درسنامه تفسیر موضوعی، سید عبداللّٰه اصفهانی؛ درآمدی بر تفسیر موضوعی، حلیمی جلودار.

2.. ر .ک: الوجیزه، ص۴؛ نهایة الدرایة، ص۸۰؛ مقباس الهدایة، ج۱، ص۵۷. همگی به نقل از معجم مصطلحات الرجال و الدرایة، ص۵۴.


تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
32

علمی، با وجود نامش، هدفی غیر از هدف تفسیر موضوعی (استنباط دیدگاه قرآن) دارد و لذا نباید تفسیر موضوعی قلمداد گردد.

۲. تفسیر آیات الاحکام

غرض تفاسیر آیات الاحکام، تنها ارائه تفسیر اجتهادی آیاتِ حاوی مباحث فقهی، به ترتیب ذکر آیات در مصحف یا به ترتیب ابواب فقهی است، نه استخراج دیدگاه قرآن درباره موضوعات فقهی همچون نماز، روزه، حج، زکات و...

۳. تفسیر قرآن به قرآن

این گونه تفسیری هدف گفته شده برای تفسیر موضوعی را دنبال نمی‏کند.

۴. تفسیر ادبی

تفاسیری که به لغت‏پژوهی در قرآن می‏پردازند، گر چه موضوعِ واژگان قرآن را دنبال می‏کنند، ولی به هیچ وجه درصدد تبیین دیدگاه‏های قرآن در موضوعی معین نیستند.

۵. مباحث علوم قرآنی

مباحث علوم قرآنی می‌تواند به عنوان موضوعی برای تفسیر موضوعی اخذ شوند و مثلاً دیدگاه قرآن درباره محکم و متشابه استخراج گردد؛ اما نمی‌توان آنچه را دانشمندان قرآن‌پژوه ذیل «محکم و متشابه» به عنوان یکی از علوم قرآن آورده‌اند، نمونه‌ای از تفسیر موضوعی دانست.

۶. تصنیف و دسته‌بندی آیات

دسته‏بندی آیات، زمینه تفسیر موضوعی را فراهم می‏کند، اما تفسیر موضوعی تلقی نمی‏گردد؛ چون صرف این کار، تبیین دیدگاه قرآن را درباره موضوع مشخصی به دنبال نخواهد داشت.

در پایان، شایان ذکر است چنان که گاه به نتایج تلاش و پژوهش مفسر، تفسیر اطلاق می‌گردد، گاه به نتیجه عملیات تفسیر موضوعی نیز ـ که به شکل نوشتاری یا کلامی عرضه می‌شود ـ تفسیر موضوعی گفته می‌شود؛ چنان که بیشتر

  • نام منبع :
    تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9207
صفحه از 220
پرینت  ارسال به