135
تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش

همچنین در روایتی از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود:

۰.مَنْ ظَلَمَ‏ سَلَّطَ اللَّهُ‏ عَلَیهِ مَنْ یظْلِمُهُ أَوْ عَلَی عَقِبِهِ‏ أَوْ عَلَی عَقِبِ عَقِبِهِ.

هر که ستم کند، خداوند کسی را می‏گمارد که بر او یا فرزندان یا فرزندان فرزندان او ستم کند.

راوی از ایشان سؤال می‏کند: او ظلم کرده، چطور خداوند بر فرزندان یا نوه‏های او ظالمی را مسلط می‏فرماید؟

امام علیه السلام فرمود:

۰.إِنَّ اللَّهَ عز و جل یقُولُ: (وَ لْیخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیةً ضِعافاً خافُوا عَلَیهِمْ فَلْیتَّقُوا اللَّهَ وَ لْیقُولُوا قَوْلًا سَدِیداً).۱

خداوند عز و جل می‏فرماید: «و آنان که اگر فرزندان ناتوانی از خود بر جای بگذارند بر [آینده‏] آنان بیم دارند، باید [از ستم بر یتیمان مردم نیز] بترسند. پس باید از خدا پروا دارند و سخنی [بجا و] درست گویند».

۲. خداوند درباره سخنان پیامبر صلی الله علیه و آله می‏فرماید:

(وَ مَا ینطِقُ عَنِ الهَوَی * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یوحَی).‏۲

و هرگز از روی هوای نفس سخن نمی‏گوید. آنچه می‏گوید، چیزی جز وحی که بر او نازل شده نیست.

این آیات، اگر چه به قرینه مقام و سیاق دلالت دارد که قرآن یا دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله برخاسته از رای و هوی و هوس او نیست، بلکه آن وحی و سخن الهی است،۳ اما طبق مبانی «امکان رهایی آیات از پیوندهای متنی و فرامتنی» این آیات شامل تمامی سخنان

1.. الکافی، ج۲، ص۳۳۲، ح۱۳.

2.. سوره نجم، آیه ۳ و ۴.

3.. چنان که علامه طباطبایی چنین معتقد است و می‏نویسد: لما کان خطابا للمشرکین و هم یرمونه فی دعوته و ما یتلو علیهم من القرآن بأنه کاذب متقول مفتر على اللّٰه سبحانه، کان المراد بقرینة المقام أنه۹ ما ینطق فیما یدعوکم إلى اللّٰه أو فیما یتلوه علیکم من القرآن عن هوى نفسه و رأیه بل لیس ذلک إلا وحیاً یوحى إلیه من اللّٰه سبحانه (المیزان، ج۱۹، ص۲۷).


تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
134

تأویلاتی اختصاصی و غیر قابل بازگشت به ظاهر آیات باشد که در افق فهم مخاطبان امام باقر علیه السلام نگنجد، فرمان دادن آنان به پرسش از مدرک قرآنی آن لغو خواهد بود و ممکن است سبب ابهام و تردید مخاطبان گردد؛ چنان که در نمونه‏ای که امام باقر علیه السلام ارائه داد مفاهیم روایت نبوی را به ظاهر آیات قرآن ارجاع نمود.

بنا بر این روایت، احادیث معصوم علیه السلام برداشت‏هایی است از آیات، که گاه به ریشه قرآنی آن اشاره می‏کند و گاه خیر. البته چون بخشی از روایات معصومان بیان جزئیات و تفاصیل احکام قرآنی یا تاریخ انبیای گذشته هستند که در ظاهر قرآن نیامده‏اند، لذا باید مفاد این روایت را تخصیص زد و گفت بیشتر روایات غیر تفسیری معصومان علیهم السلام برگرفته از ظواهر آیات هستند.

به عنوان نمونه‏ای از اشاره معصومان علیهم السلام به ریشه قرآنی سخنان خود، می‏توان به این روایت از امام صادق علیه السلام اشاره نمود که ایشان به معاویه بن وهب فرمود:

۰.یا مُعَاوِیةُ! مَنْ أُعْطِی ثَلَاثَةً لَمْ یُحْرَمْ ثَلَاثَةً؛ مَنْ أُعْطِی الدُّعَاءَ أُعْطِی الْإِجَابَةَ وَ مَنْ أُعْطِی الشُّکرَ أُعْطِی الزِّیادَةَ وَ مَنْ أُعْطِی التَّوَکلَ أُعْطِی الْکفَایةَ. فَإِنَّ اللَّهَ عز و جل یقُولُ فِی کتَابِهِ‏: (وَ مَنْ یتَوَکلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ) وَ یقُولُ‏: (لَئِنْ شَکرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکمْ‏) وَ یقُولُ:‏ (ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکمْ)‏.۱

ای معاویه! سه چیز به هر کس داده شود از سه چیز محروم نمی‏گردد: به هر که دعا داده شود پذیرفتن آن نیز داده می شود، و به هر که سپاسگزاری داده شود افزونی [نعمت] عطا می‏گردد، و به هر که توکّل داده شود کفایت [امور] نیز داده می‏شود. سپس فرمود: آیا کتاب خدا را خوانده‏ای: «هر که بر خدا توکّل کند خدا برای او بس است» و فرموده: «اگر سپاسگزاری کنید شما را افزون می‏کنم» و فرموده: «مرا بخوانید تا دعای شما را مستجاب کنم».

1.. الخصال، ج۱، ص۱۰۱.

  • نام منبع :
    تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10457
صفحه از 220
پرینت  ارسال به