119
تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش

۳. حجیت اخبار واحد ثقه یا مورد وثوق در تفسیر

در یک تقسیم‏بندی کلی، احادیث به متواتر و خبر واحد تقسیم می‏شوند. اخبار واحد یا دارای اسنادی با زنجیره‏ای تمام ثقه هستند یا خیر. اخبار واحد فاقد چنین زنجیره‏ای (ضعیف السند) یا به طرق دیگر به صدور آنان وثوق و اطمینان حاصل می‏شود یا خیر.

مراد از حجیت نیز همان تعریفی است که در مبنای اول بیان شد. بنا بر این، اصل بالا می‏گوید اخبار ثقه یا مورد وثوق، سبب کشف اطمینان بخشی از معانی آیات می‏شود که می‏توان آن را معیار عمل و اعتقاد قرار داد و در پیشگاه الهی معذور بود.

برای اثبات این مبنا ابتدا باید به این سؤال مهم پاسخ داد که برای عمل و اعتقاد به مفاد آیات چه سطحی از معرفت درباره معانی آیات و مراد الهی از آن‌ها برای ما لازم است و می‏تواند حجت ما در پیشگاه الهی برای عمل و اعتقاد باشد؟ آیا علم یا همان معرفت صددرصدی به مفاد آیات لازم است؟

در پاسخ باید گفت که اصرار بر لزوم معرفت صددرصدی نسبت به معنا و مراد الهی در آیات سبب تعطیلی فهم و عمل به قرآن می‏گردد؛ چرا که عمده آیات قرآن جزو ظواهر ظنی الدلاله هستند و آیات نص بسیار محدود هستند و حتی در این آیات نیز مفاد آن‌ها از همه جهات نص نیستند. بنا بر این، اگر ملاک برای عمل و اعتقاد به مفاد آیات (اعم از اخلاقی، تربیتی، سیاسی، اقتصادی و...)، علم


تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
118

هر کس از من غیر قرآن نوشته است، باید محو کند.۱

پاسخ دلیل نخست، آیات قرآن است که همه مسلمانان را به سنت ارجاع داده است و دلیل دوم آنان ناظر بر مدعایشان نیست؛ چون در آن سخن از سنت است، نه روایات تفسیری. همچنین چنان که روشن است، دلایل سوم و چهارم مبتنی بر تاریخ حدیث اهل سنت و نگاه آنان به سنت نبوی است که مورد قبول شیعه نیست و در جایگاه خود نقد و رد شده است؛ ضمن این که دلیل سوم نیز خروج از مدعاست.

دسته دوم، کسانی از امامیه هستند که قایل به استقلال قرآن در فهم هستند. این افراد، بر خلاف قرآنیون، به حجیت سنت باور دارند، ولی تفسیر و فهم ظاهر هیچ آیه‏ای را متوقف بر سنت نمی‏دانند. این سخن به معنای بی‏نیازی از سنت در تبیین قرآن نیست؛ چرا که فرق است میان تفسیر و تبیین.

تفسیر به معنای بیان معانی ظاهر آیات و کشف مراد خداوند از آن‌هاست؛ در حالی که تبیین به معنای بیان تفاصیل و جزئیات است؛ به عنوان نمونه، در (وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاة)۲ بیان احکام نماز و زکات تفسیر نیست، بلکه تفسیر، بیان معانی واژگان این عبارت و کشف مراد جدی الهی از آن است.

علامه طباطبایی در زمره این دسته است۳ که فهم آیات را نیازمند سنت نمی‏داند، ولی پی‌بردن به تفصیل سه دسته آیات را نیازمند تبیین روایی می‌داند: ۱. آیات الاحکام، ۲. آیات مربوط به قصص، ۳. آیات معاد؛ چرا که تفاصیل این موارد از خود قرآن به دست نمی‌آید.۴

1.. دراسات حول فرق القرآنیون، ص۲۲۳ ـ ۲۲۴.

2.. سوره بقره، آیه ۴۳.

3.. المیزان، ج۳، ص۸۵ ـ ۸۶؛ ‏ج۱، ص۶. برای تحلیل دقیق‏تر دیدگاه علامه طباطبایی ر.ک: مکاتب تفسیری، ج۲، ص۱۳۲ ـ ۱۴۱.

4.. المیزان، ج۳، ص۸۴. از نگاه صاحب المیزان و آیة اللّٰه جوادی آملی رسول خدا۹ مطابق آیۀ ۴۴ نحل وظیفه دارد حجاب از قلب و اندیشه مردم بردارد و گر نه قرآن که حجابی ندارد، بلکه قرآن نور است (ر.ک: المیزان، ج۳، ص۸۵؛ تفسیر موضوعی قرآن، ج۱، ص۱۱؛ همتایی قرآن و اهل بیت، ص۲۴۴ ـ ۲۴۵).

  • نام منبع :
    تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9488
صفحه از 220
پرینت  ارسال به